Հնչյունատարբերիչ նշաններն ու հայերեն տառերը

Մի անգամ մեր ընթերցողներից մեկը հարցրեց, թե ինչպես կարելի է բարբառագիտական գրականության մեջ գործածվող հատուկ տարբերիչ (հնչյունատարբերիչ, դիակրիտիկ) նշանները մուտքագրել հայերեն տառերի հետ, և ես պատասխանեցի, որ, ցավոք, չգիտեմ։ Բայց այսօր գիտեմ։ Խոսքն անշուշտ յունիկոդային հայերեն տառերի հետ այդ նշանների գործածության մասին է։ Վերջին շրջանում տպագրված լեզվաբանական այն աշխատությունները կամ բարբառագիտական ժողովածուները, որ ձեռքս ընկել են, գործածում են արդեն դարն անցած և անհանձնարարելի ոչ յունիկոդային տառատեսակներ և հիմնականում միայն երկկետ տարբերիչ նշանը։ Իսկ մենք հիմա ձեզ կբացատրենք, թե ինչպես կարելի է երկկետ, սուղ և որոշ այլ նշաններ դնել անմիջապես հայերեն տառերի վրա (և ոչ թե կողքին)՝ գործածելով յունիկոդային տառատեսակներ։ Թեև յունիկոդային տառատեսակների մեծ մասն էլ կարելի է գործածել սրա համար (ծայրահեղ դեպքում), սակայն լավ արդյունք տալիս են Titus Cyberbit Basic և FMBF Tahoma  տառատեսակները, ինչպես կարող եք տեսնել ներքևում բերված նկարում։ Եթե չունեք այս տառատեսակները, ներբեռնեք յունիկոդային տառատեսակների մեր պատրաստած հավաքածուն այստեղից։

Նշանները գրելու համար պետք է օգտվել բազմաթիվ ծրագրերում գտնվող կամ առանձին ծրագրի տեսքով ներկայացվող գրանշանային աղյուսակներից (Character map) կամ իմանալ տվյալ նշանի յունիկոդային այլագիրը։ Այդ այլագիրը մուտքագրելու համար պետք է հիշել հետևյալ ստեղնային համադրությունները.

(Linux) Ctrl Shift U և այլագիր (Windows) այլագիր և Alt X (Macintosh) Option և այլագիր

Առավել հանգամանորեն սա բացատրված է այստեղ՝

Ինչպես մուտքագրել հատուկ գրանշաններ և պատկերակներ

Նկարը, որ դրել ենք, կարող եք ներբեռնել և պահել ձեր համակարգչում։
Նկարում տրված են յունիկոդային անհրաժեշտ այլագրերը, որոնք կարիք չկա ամեն անգամ մուտքագրելու. բավական է, որ մի անգամ ձեզ անհրաժեշտ նշանը մուտքագրեք և այդուհետ կարող եք պարզապես պատճենել այն և գործածել հայերեն տառերի հետ (կամ էլ պատճենեք նկարի տակ մեր մուտքագրածից)։

Իսկ անմիջապես ներքևի աղյուսակում տեսնում եք նույն նշանները՝ հայերեն տառերի հետ, բայց նշանները կարող են աղավաղված կամ դիրքափոխված լինել (կախված ձեր դիտարկիչից և ձեր համակարգչում տեղակայված տառատեսակներից)։ Եթե չեք ցանկանում այլագրեր մուտքագրել, պարզապես պատճենեք ձեզ անհրաժեշտ նշաններն այս աղյուսակից։

̈ 0308 ա̈ ո̈ օ̈ ́ 0301 բ́ դ́ ջ́ ͑ 0351 ա͑ բ͑ գ͑

̊ 030a ա̊ ո̊ ̅ 0305 ա̅ ո̅ ո̅ւ ̇ 0307 ա̇ բ̇ գ̇ դ̇

CherryTree-ի նոր թարմացումը

Թողարկվել է CherryTree հայացված ծրագրի 0.35 տարբերակի հինգերորդ թարմացումը (0.35.5)։ Հայերենում ևս մասնակի ուղղումներ են կատարվել։ Ծրագրին դեռևս անծանոթ անձինք կարող են կարդալ մեր հետևյալ գրառումները՝

http://grahavak.blogspot.com/2014/05/cherrytree.html

http://grahavak.blogspot.com/2014/10/cherrytree-0350.html

Ծանոթագրություններով և բազմագլուխ գրքի պատրաստման հնարքներ տեքստային խմբագրիչում

Եթե գրում կամ թարգմանում եք գիրք կամ աշխատություն, որն ունի մեկից ավել գլուխներ, բազմաթիվ ծանոթագրություններ ու գործածում է փաստաթղթի ներսում եղած հղումներ, այնուհետև ուզում եք այդ գիրքը ճիշտ ձևավորմամբ և ցանկային հղումներով pdf-ի վերածել, ապա այս մի քանի հուշումը Ձեզ համար է։

Սկսենք ծանոթագրություններից։ Ծանոթագրություն դնել, կարծում ենք, բոլորն էլ գիտեն։ Բայց ենթադրենք՝ ուզում եք, որ յուրաքանչյուր գլխի (կամ բաժնի) ծանոթագրությունները սկսվեն 1-ից և ոչ թե շարունակվեն նախորդ գլխից։ Սա տարբեր կերպ է կատարվում MS Word-ում և LibreOffice-ի Writer-ում։

«Ուրբաթագիրքը», «Պարզատումարը» և այլ գրքեր՝ pdf ձևաչափով

(Հոդվածը վերջին անգամ փոփոխվել է 2021 թ. օգոստոսի 3-ին)

Այս գրառումն ուղեցույց է նրանց համար, ովքեր չգիտեն ինչպես  pdf նիշքի տեսքով ձեռք բերել գրքեր այն առցանց գրադարաններից, որոնք գրքերի ներբեռնման գործիք չեն տրամադրում։ Առաջին հերթին դա ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարանի կայքն է, որում ներկայացված են Հայաստանի ազգային գրադարանի և ԳԱԱ գրադարանի թվայնացրած գրքերը։ Ապա՝ նաև webaram կայքը, որից գրքեր ձեռք բերելու համար կարդացեք ներքոշարադրյալ Բ միջոցի մասին։

Եթե օգտվում եք Ակադեմիայի գրադարանի կայքի՝ ներքոբերյալ նկարում տեսանելի ժողովածուներից (գրքերի էջերի հասցեները սկսվում են http://greenstone.flib.sci.am-ով), ապա դրանցում առկա գրքերը pdf ձևաչափով չեն տրամադրվում. կայքը թույլ է տալիս դրանք առցանց ընթերցիչով կարդալ, բայց ցույց չի տալիս որևէ հնարավորություն՝ այդ գրքերը pdf կամ այլ ձեւաչափով ներբեռնելու համար։ Սակայն այդպիսի հնարավորություն, այնուամենայնիվ, կա։ Պարզապես այն թաքցրել են մեզնից, իսկ մենք թաքնվածն ի հայտ կբերենք ։)

Առաջարկում ենք երկու միջոց՝ այդ գրքերը pdf տարբերակով ունենալու համար։

Ա միջոց

Այդ գրքերի pdf տարբերակները թաքնված են, և դրանք կարելի է «բացահայտել»՝ առցանց ընթերցիչով բացված գրքի հասցեի տողում կատարելով փոքրիկ փոփոխություն։ Ջնջեք հասցեի վերջնամասը՝  _index.html, փոխարենը գրեք .pdf և սեղմեք մուտքի ստեղնը։ Սա կբացի նույն գիրքը pdf տարբերակով։

Օրինակ՝ ենթադրենք «Ազգային սահմանադրութեան» գիրքն եք բացել առցանց ընթերցիչով։ Այդ էջի հասցեն հետևյալն է՝

http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/collect/haygirq/book/azgayin_sahmanadrutyun_index.html

Հիմա այս հասցեն դարձրեք՝

http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/collect/haygirq/book/azgayin_sahmanadrutyun.pdf

Գիրքը ներբեռնելու համար սեղմեք ctrl S ստեղնային համադրությունը։ Եթե դա չի գործում, ապա, եթե գիրքը ծավալուն է, պետք է մի փոքր սպասեք, մինչև ամբողջությամբ բացվի, հետո սեղմեք բացված pdf-ի վերին աջ անկյունում գտնվող այն պատկերակի վրա, որը թույլ է տալիս նիշքը ներբեռնել։

Եթե պարզվի, որ գիրքը շատ ծանր է, և նպատակահարմար չլինի այն ամբողջությամբ ներբեռնել, քանի որ Ձեզ անհրաժեշտ է գրքի միայն մի հատված, ապա կարող եք օգտվել հաջորդ միջոցից։

Բ միջոց

Եթե բացեք Ձեզ անհրաժեշտ գիրքը, առցանց ընթերցիչում կգտնեք գրքի անհրաժեշտ էջերը տպելու գործիք`

Դրա միջոցով կարող եք Ձեզ անհրաժեշտ էջերը տպել որպես pdf, եթե համակարգչում տեղակայված ունեք pdf-ի տպիչ։ Եթե գործածում եք Ուինդոուս համակարգը, այդպիսի տպիչ է, օրինակ, BullZip-ը, որը նաև կցում է pdf նիշքեր։ Սա պետք կլինի այն դեպքում, եթե պետք է հետո առանձին հատվածներ կցեք ու մեկ նիշքի վերածեք։ Նաև պետք կգա այն դեպքում, եթե գրքի Ձեզ անհրաժեշտ մասը ծավալուն է. միանգամից շատ էջեր տպելը կարող է խիստ ծանրաբեռնել համակարգիչը և անհաջողությամբ պսակվել, ուստի խորհուրդ ենք տալիս ծավալուն հատվածները տպել մաս-մաս, ասենք՝ միայն 50 էջ, հետո ևս 50 և այսպես շարունակ։ Այս դեպքում գրքի Ձեզ անհրաժեշտ մասը կունենաք մի քանի pdf-ով, որոնք մեկ pdf-ի վերածելու համար էլ Ձեզ անհրաժեշտ է կցող ծրագիր (եթե ունեք Adobe Acrobat ծրագիրը, pdf-ներ կցող այլ ծրագրի կարիք չունեք)։

Եթե Լինուքս համակարգն եք գործածում, ապա նույն գործողությունները կատարելու համար Ձեզ ևս անհրաժեշտ են pdf-ի տպիչ և pdf կցող ծրագիր։ Դրանք ունենալու համար տեղակայեք cups-pdf և pdfsam կամ pdf chain ծրագրային փաթեթները։ Առաջինը տպիչ է, երկրորդը՝ pdf-ներ կցող կամ մասնատող շատ հարմար ծրագիր։

****************************

Եթե նույն գրադարանի մյուս ժողովածուներում տեղադրված գրքերի pdf-ներն եք ուզում ձեռք բերել(էջերի հասցեները սկսվում են http://serials.flib.sci.am-ով), պետք է բացել գիրքը, սեղմել վերին աջ անկյունում երևացող i տառի վրա (այսպես է պետք վարվել նաև նմանատիպ ընթերցիչներ ունեցող այլ կայքերում ևս, օրինակ՝ archive.org-ում)։ Բացվող պատուհանիկում էլ սեղմեք pdf-ի պատկերակի վրա այնպես, ինչպես բացատրված է ստորև՝ նկարում։

Այդ բաժինների գրքերը հենց Ակադեմիայի գրադարանի կայքում փնտրելիս (դրանք կարելի է փնտրել նաև «Հայ գիրք» շտեմարանի ցուցակի միջոցով) Ձեզ անհրաժեշտ է գիտենալ հետևյալը։

Գրքերն այնտեղ ներկայացված են հորիզոնական շարքով, գրքի պատկերների տեսքով։ Երբ սեղմում եք որևէ գրքի պատկերի վրա, սեղմման համար ընտրեք դրա ներքևի աջ անկյունում գտնվող գրքույկանման փոքրիկ պատկերակը։

Եթե սեղմեք գրքի պատկերի այլ հատվածներում, կհայտնվեք կամ բովանդակության հղումներ ունեցող էջում, կամ էլ «դատարկ» էջում, ուր ոչ բովանդակության հղումներ կան, ոչ էլ՝ գիրքը տեսնելու որևէ այլ հնարավորություն։

Եթե պարզվի, որ տեխնիկական խնդիր կա և գիրքն ընթերցիչով չի բացվում, գրքի pdf տարբերակը բացելու համար կատարեք հետևյալ փոփոխությունը հասցեում. հասցեի վերջից՝ /book/ մասից հետո, ջնջեք ինչ որ կա և փոխարենը գրեք Binder1.pdf (Binder-ը՝ մեծատառով)։

Օրինակ՝http://serials.flib.sci.am/Founders/Acharyan%20LQ1/book/index.html#page/1/mode/2up

Այս հասցեն պիտի դառնա՝
http://serials.flib.sci.am/Founders/Acharyan%20LQ1/book/Binder1.pdf

Հնչյունային այբուբենի ստեղնաշար հայերենի համար

Ձեզնից (կամ Ձեր ընկերներից) ովքեր գործի բերումով  (կամ «հավեսի համար» ։)) հայերեն հնչյունային այբուբենի գործածության կարիք են ունենում (հատկապես հայագետներին է սա շատ պետք գալիս), կարող են տեղակայել մեր պատրաստած մի ստեղնաշար, որպեսզի անհրաժեշտ տառաձևերն ամեն անգամ այլագրի միջոցով չմուտքագրեն։ Այդ ստեղնաշարը ներբեռնելու  և գործածելու համար, եթե Լինուքս համակարգն եք գործածում, կարդացեք մեր մեկ այլ գրառման վերջին մի քանի պարբերությունը։ Իսկ եթե Ուինդոուս համակարգն եք գործածում, ապա պարզապես ներբեռնեք նույն այդ ստեղնաշարի ուինդոուսյան տարբերակը (թարմացրել ենք 2017 թ. հնվ. 30-ին)։

Եթե նայեք ներքոբերյալ պատկերին, կտեսնեք, որ այս ստեղնաշարը նույն անգլերեն ստեղնաշարն է, միայն վերին շարքի թվերը փոխարինված են հայերենի համար անհրաժեշտ գրանշաններով։ Դրանք այն բոլոր գրանշաններն են, որ անհրաժեշտ են հայերեն բառերը Հյուբշման-Մեյե-Բենվենիստի հնչյունային այբուբենով վերարտադրելու համար։ Այդ շարքում կտեսնեք, որ միայն մեծատառ J̌-ը չկա. այն գրելու համար պետք է երկու նշան գործածել՝ սեղմել մեծատառ սովորական J-ը և ապա փակող փակագծի տակ երևացող շրջված caret նշանը։

Ինչպես մուտքագրել հատուկ գրանշաններ և պատկերակներ

Հատուկ գրանշաններ մուտքագրելու համար պետք է իմանալ տվյալ գրանշանի յունիկոդային այլագիրը կամ տասնվեցական թիվը (hexadecimal code/number), որը կարելի է գտնել բազմաթիվ ծրագրերում գտնվող կամ առանձին ծրագրի տեսքով ներկայացվող գրանշանային աղյուսակներում (Character map)*։ Այդ այլագրերը ներկայացվում են  U+ թվեր/թվատառային համադրություն տեսքով, օրինակ՝ U+058F (դրանցում մեզ պետք են U+ նշանակապակցությունից հետո եղած թվերն ու տառերը միայն, իսկ մեծատառով ներկայացվող տառերն իրականում փոքրատառով պիտի գործածվեն)։ Այս այլագրերը գործածելու ձևերը տարբեր են տարբեր օպերացիոն համակարգերում։

CherryTree. հայացված ևս մեկ և շատ օգտակար ծրագիր

Ուրախ ենք ներկայացնելու ձեզ ևս մեկ հայացված ծրագիր։ Այնքան լավն է այս ծրագիրը, այնքան քաղցր պտուղներ ունի այս բալենին, որ եթե կարողանայի ներբողյան հյուսել նրա պատվին, էլի քիչ կլիներ ։))

Այն կարող եք ներբեռնել հեղինակի կայքից։ Կան և Ուինդոուսի, և Լինուքսի համար ստեղծված տարբերակներ։

Ծանոթանանք CherryTree-ին։ Սա պատկանում է նշատետր-տեքստային խմբագրիչների ցեղին։ Եվ բալենի է կոչվում, որովհետև ծառանման նվիրապետական կառուցվածք ունի, ուր կարելի է ծլեցնել-աճեցնել ճյուղեր, ենթաճյուղեր, թոռնիկ ու ծոռնիկ ճյուղեր և այլն, որոնք ներկայացված են տարբեր գույների բալերի տեսքով (բայց եթե չեք ուզում այս պատկերակները, կարող եք նախընտրանքներում փոխարինել սովորական կետանշաններով կամ ընդհանրապես պատկեր չգործածել)։

Ծրագիրն օգտակար է թե՛ սովորական օգտվողներին, ովքեր ուզում են մի տեղ հավաքել-կազմակերպել իրենց նշումները, օրագրային գրառումները, հոդվածները, համացանցից վերցված նյութերն ու նկարները, անգամ ամբողջական գրքեր, և թե՛ ծրագրավորողներին, քանի որ թույլ է տալիս այլագրի վանդակներ (CodeBox) դնել և ծրագրավորման բազմաթիվ լեզուներ գործածել՝ շարահյուսական գունանշմամբ (syntax highlighting)։ Ընտրության ենթակա ծրագրավորման լեզուներն ու ձևաչափերն այնքան շատ են այս ծրագրում, որ լիովին կարող են բավարարել շատ ծրագրավորողների կարիքները և, ավելին, մի տեղ հավաքել նրանց բազմաթիվ նիշքերը՝ կազմակերպված ծառի տեսքով։

Հայերեն «արևելյան» (Eastern) և «արևմտյան» (Western) ստեղնաշարային դասավորությունների մասին

Շատերին կարող է հետաքրքրել, թե ինչ տարբերություն ունեն համակարգչի համակարգում տեղակայված «արևմտյան» և «արևելյան» կոչվող հայերեն ստեղնաշարները, և թե Դուք ո՛րը պիտի ընտրեք սրանցից։ 

 Սրանք հնչյունային դասավորությամբ ստեղնաշարներ են և տառերի դասավորությամբ տարբերվում են միմյանցից։ Ուստի, եթե Դուք արևելահայ եք, ընտրեք արևելյանը, եթե արևմտահայ՝ արևմտյանը։ Սրանց միջև տարբերությունն այն է, որ արևելյանում տառերի դասավորությունը համապատասխանում է արևելահայերենի հնչյունական համակարգին, արևմտյանում՝ արևմտահայերենի։ Օրինակ՝ եթե արևելահայ եք և պիտի «դ» տառը մուտքագրեք, ապա, քանի որ այն արևելահայերենում հնչում է ինչպես անգլերեն d տառը, այն կգտնեք անգլերեն d-ի դիրքում։ Բայց այսպես չի լինի արևմտահայերենի համար ստեղծված ստեղնաշարում, քանի որ արևմտահայերենում հայերեն «դ» տառը ոչ թե d է հնչում, այլ շնչեղ t, ուստի արևմտահայը հայերեն «դ» գրելու համար պիտի սեղմի ոչ թե d-ի ստեղնի վրա, այլ t-ի։ Արևմտահայի համար սա է հարմար։ Այս ստեղնաշարում հայերեն «բ»-ն կգտնեք անգլ. p-ի դիրքում, որովհետև արևմտահայերենում «բ»-ն «փ» է հնչում։ Եվ այսպես շարունակ։

Համեմատեք երկու հնչյունային ստեղնաշարները և կտեսնեք տարբերությունները։ Պատկերները վերցված են http://en.wikipedia.org/wiki/Armenian_alphabet-ից։

Արևմտահայերենի հնչյունային ստեղնաշար

Արևելահայերենի հնչյունային ստեղնաշար

Լինուքս-3. Հայերենը Լինուքսում

Նախորդ մասը՝ այստեղ։

Առաջին հերթին մարդկանց կարող է մտահոգել հայերենի հարցը. «Արդյոք ինչպե՞ս պիտի մուտքագրենք հայերեն, ի՞նչ է պետք դրա համար», «Կա՞ն արդյոք հայերեն տառատեսակներ»։ Միանգամից պատասխանենք, որ Լինուքսում հայերենի հարցը, ես կասեի, ավելի լավ է լուծված, քան Ուինդոուսում։ 

Ստեղնաշարներ

Լինուքսյան բաշխումներում արդեն իսկ տեղադրված են հայերեն թե՛ գրամեքենայի (typewriter), թե՛ հնչյունային (phonetic) դասավորությամբ ստեղնաշարներ, որոնք պարզապես պետք է ընտրել ստեղնաշարների ցանկից։ Ստեղնաշարների դասավորությունը փոխելու համար էլ կարելի է ընտրել ստեղնային այն համադրությունը, որը հարմար է Ձեզ. սովորաբար մենք գործածում ենք alt+shift համադրությունը, ուստի, եթե լինուքսյան Ձեր բաշխումում այլ համադրություն կլինի, խնդիր չկա, փոխեք ալտ-շիֆտի։

Լինուքս-2. Սկիզբ

Առաջին մասը՝ այստեղ։

Որոշել եք ռիսկի՞ դիմել, լինուքսյան որևէ բաշխո՞ւմ տեղակայել ձեր համակարգչում։ Համացանցում փնտրեք կամ ծանոթ լինուքսասերներին-լինուքսագետներին հարցրեք, և եթե որևէ բաշխում հավանեցիք, այդ բաշխման մասին համացանցում ավելի շատ տեղեկություն ձեռք բերեք։ Օրինակ՝ կարևոր է, որ այդ բաշխումը հասարակ օգտվողների շրջանում տարածված բաշխումներից մեկը լինի։ Կարևոր է, որ նրա համար ավելի շատ պատրաստի ծրագրեր լինեն։ Կարևոր է, որ գործածության առումով ավելի հարմար լինի սկսնակին։ Շատ կարևոր է, որ ձեր համակարգչի պարամետրերին համապատասխանի։ Եթե, օրինակ, շատ հին ու թույլ համակարգիչ ունեք, պետք է այնպիսի բաշխում ընտրեք, որը հնարավոր է նորմալ աշխատեցնել ձեր համակարգչում։ Օրինակ՝ Bodhy Linux-ը, Lubuntu-ն և Linux Lite-ը շատ հարմար են հին համակարգիչների համար։ Այս բաշխումները նաև նրանով են լավ, որ Ուբունտու հայրիկից են սերել, եթե կարելի է այսպես ասել, ինչը նշանակում է, որ Ուբունտուի (մինչ այժմ ամենից շատ ուշադրության արժանացած ու տարածված բաշխման) համար առկա ծրագրերից շատերը կկարողանաք գործածել ձեր համակարգչում։ Ընդհանրապես ես խորհուրդ եմ տալիս սկսնակներին տեղակայել և գործածել ուբունտուահիմն բաշխումներ, որոնք շատ-շատ են։ Շատ գովում են LinuxMint-ը, Zorin OS-ը։

Լինուքս-1. Որպես նախաբան

Նկարը գողացված է http://s717.photobucket.com/user/prestonjjrtr/media/Christmas/PenguinJumpsRopeLOL.gif.html-ից։

«Լինե՞լ, թե չլինել»,– ասել է ծագումով հայ Համլետը ;) անգլիացի մեծն Շեքսպիրի գրչով։ «Իսկ գող լինե՞լ, թե չլինել»,– նույնքան կարևոր գոյաբանական հարց եմ տալիս ես՝ համակարգչային ստեղնաշարին տկտկացնելով։ ☺

Այն պահից, երբ սկսում ես անհարմար զգալ, որ գործածում ես «գողացված», օրինական ճանապարհով ձեռք չբերված, չգրանցված ապրանք, օրինական ճանապարհով քեզ չտրամադրված այլագրեր՝ ծրագրերն ակտիվացնելու կամ ամբողջական օպերացիոն համակարգ տեղադրելու համար, ահա այդ պահից պետք է մտածել այլընտրանքային ծրագրերի և օպերացիոն համակարգի մասին, որոնք գործածելիս խիղճդ էլ, ձեռքերդ էլ մաքուր կլինեն։

Երկու օգտակար ֆայերֆոքսյան հավելված բնագրասերների համար

«Բնագրասեր» բառով ի նկատի ունենք նրանց, ովքեր ոչ միայն կարդալ են սիրում, այլև կարդացածը նշումներով նկարազարդել կամ բնագրի պարունակությունը չափել։

Ահա այսպիսիների համար հարմար հավելվածներ (add-ons) են Firefox զննարկիչում Wired Marker-ը` կայքէջերի բնագրերում գունանշումների համար*, և Word Count Tool-ը՝ ընդգծված բնագրի բառերի և նիշերի քանակն իմանալու։ Տեղակայե՛ք, վայելե՛ք։

Ահա՛ դրանց տեղակայման համար անհրաժեշտ հղումները՝

https://addons.mozilla.org/en-US/firefox/addon/wired-marker/

https://addons.mozilla.org/en-US/firefox/addon/word-count-tool/?src=ss

Վերջին հավելվածը կա նաև Google Chrome-ի համար՝
https://chrome.google.com/webstore/search/word%20count%20tool

* Առանձին գրավոր նշումների համար հարմար է ֆայերֆոքսյան հետևյալ նշատետր հավելվածը՝ QuickFox (https://addons.mozilla.org/en-US/firefox/addon/quickfox-notes/)։