8/23/23

ԿԱՐԵՎՈՐ



1) Հավանաբար նկատել եք, որ այբբենական գրացուցակներն ու որոշ այլ գրացուցակներ այլևս հասանելի չեն հին հասցեներով։ Դրանք տեղափոխել ենք դեռևս կառուցվող grahavak.com կայք, որը նույնպես «գուգլյան» է։ Ուստի այն հասանելի է նաև sites.google.com/view/grahavak հասցեով։ Եթե մի օր հանկարծ grahavak.com հասցեն չգործի (քանի որ այդ դոմենի համար պետք է ամեն տարի վճարել, իսկ մեռած մարդը դա անել չի կարող), հիշե՛ք, որ կայքից կարող եք օգտվել նաև նշված մյուս հասցեով։ Այդ հասցեն, ինչպես նաև մեր այս բլոգը միշտ պիտի գործեն, նույնիսկ երբ այդ կայքերի տերն այլևս այս աշխարհում չլինի։ «Գուգլի» Inactive Account Manager-ի կարգավորումները թույլ են տալիս հաշվի տիրոջն ընտրել այնպիսի կարգավորումներ, որ հաշվի ոչ ակտիվ լինելու դեպքում «Գուգլը» չջնջի այդ հաշիվն ու դրան կցված ամբողջ բովանդակությունը։ Ես ընտրել եմ իմ հաշվի պահպանումը, ուստի հույս ունեմ՝ այս կայքերը երբևէ չեն ջնջվի, քանի կան «Գուգլը» և այս կայքերից օգտվողներ։


2) Բլոգի նյութերից օգտվելիս նկատի ունեցեք, որ դրանց հեղինակն իր շատ նյութեր սկզբնապես հրապարակում է մի նախնական քիչ թե շատ ավարտուն տարբերակով, իսկ հետո՝ օրերի ընթացքում, լրամշակում այն՝ շտկումներ ու լրացումներ կատարում։ Այսինքն՝ եթե մի նյութ նոր է հրապարակվել, այն ստուգեք նաև մի որոշ ժամանակ հետո․ հնարավոր է՝ փոփոխություններ կատարված լինեն։

Կարող է մեկը տարակուսել, թե ինչո՛ւ է հեղինակն այսպես վարվում․ մի՞թե չի կարող իր համակարգչում մի որոշ ժամանակ աշխատել նյութի վրա, թերությունները շտկել, պակասը լրացնել և հետո՛ նյութը հրապարակել։ Բանն այն է, որ նյութի հրապարակումը ստիպում է հեղինակին այդ նյութը չանտեսել և շարունակել աշխատել դրա վրա, մինչդեռ համակարգչում թողնված, օտարի աչքից հեռու նյութերի խմբագրում-լրամշակումը հեղինակը հաճախ անվերջ հետաձգում է՝ այդպես էլ այդ նյութերը չհրապարակելով։ Ահա սա՛ է պատճառը, որ նախընտրում ենք թեկուզ թերություններով, բայց քիչ թե շատ ավարտուն տեսք ունեցող նյութը հրապարակել, հետո դրա վրա աշխատել ու այն բարելավել, քան ընդհանրապես ոչինչ չհրապարակել։


8/22/23

Գրաբարի ձեռնարկներ և ընթերցարաններ

Գրաբարի քերականության թվայնացված շատ հին ձեռնարկները (Սիմեոն Ջուղայեցու, Խաչատուր Արզրումեցու, Հովհ. Կոստանդնուպոլսեցու, Մխ. Սեբաստացու ևն) չենք ներառել այս ցանկում։ Դրանք գրաբար սովորելու համար հանձնարարելի չենք համարում։ Իսկ ովքեր ուզում են դրանք ուսումնասիրել, թող փնտրեն այստեղ։ Ցանկում ձեռնարկներից ու ընթերցարաններից բացի ներառել ենք նաև գրաբարյան խոսքի առանձին մասերն ավելի մանրամասն քննող մի քանի ուսումնասիրություն։


Աբեղյան Մանուկ

Գրաբարի համառօտ քերականութիւն, Վաղարշապատ, 1907
Գրաբարի դասագիրք, Ա գիրք, դասընթաց Գ դասարանի, Թիֆլիզ, 1915
◈ Գրաբարի դասագիրք, Բ գիրք, դասընթաց Դ դասարանի, Թիֆլիզ, 1916
Գրաբարի քերականություն, Երևան, 1936
◈ Երկեր, հտ. Զ, Հայոց լեզվի տեսություն, Աշխարհաբար, Գրաբարի քերականություն, Երևան, 1974

Աճառյան Հրաչյա
Գրաբարի ծաղկաքաղ, Երևան, 1931
Գրաբարի ուսուցիչ, Երևան, 1935 
◈ Գրաբարի ուսուցիչ, Երևան, 1954
   
Այվազովսքի (Այվազեան) Գաբրիէլ, Հ.
◈ Նախակրթանք հայերէն լեզուի, մասն Ա, Թէոդոսիա, 1860
◈ Նախակրթանք հայերէն լեզուի, մասն Ա, Վաղարշապատ, 1875
◈ Նախակրթանք հայերէն լեզուի, մասն Բ, Վաղարշապատ, 1876
◈ Նախակրթանք հայերէն լեզուի, մասն Գ, Վաղարշապատ, 1877 

Այվատեան Մատթէոս Մ.
◈ Առաջնորդ քերականութեան հայերէն լեզուի. դպրատանց տղոց համար, Կ. Պոլիս, 1863   

Այտընեան Արսէն, Հ.
◈ Քննական քերականութիւն աշխարհաբար կամ արդի հայերէն լեզուի, Վիեննա, 1866 (Յաւելուածը՝ գրաբարի համառօտ քերականութիւն)
◈ Քերականութիւն աշխարհաբար կամ արդի հայերէն լեզուի, Վիէննա, 1883. կամ այստեղ, կամ այստեղ (Յաւելուածը՝ գրաբարի համառօտ քերականութիւն)
◈ Չալըխեան Վրթանէս Հ., Քերականութիւն Հայկազնեան լեզուի. հանդերձ փոփոխմամբք եւ յաւելուածովք աշխատասիրեալ ի Հ. Արսէնէ Վ. Այտընեան, Վիեննա, 1885. կամ այստեղ
◈ Չալըխեան Վրթանէս Հ., Քերականութիւն Հայկազնեան լեզուի. հանդերձ փոփոխմամբք եւ կարեւոր յաւելուածովք յերիւրեալ ի պէտս ստորին դասու աշակերտաց, Վիեննա, 1886   

8/20/23

Գրաբար սովորողների, գրաբարից ու գրաբար թարգմանողների և քննական բնագրեր կազմողների համար


1) Եթե որոշել եք գրաբար սովորել, գրաբարի քերականությունը կարող եք սովորել քերականության ո՛րևէ դասագրքով. դասագրքեր շատ կան, և դրանց մեծ մասը կարող եք նաև ներբեռնել համացանցից։ Նշանակություն չունի, թե ինչ դասագրքով կսկսեք ուսումնասիրել գրաբարը, որովհետև, միևնույն է, չկա մի այնպիսի դասագիրք, որ գրաբարի քերականությունը, ուղղագրությունը, կետադրությունը, ոճական զանազան առանձնահատկությունները կատարելապես ներկայացնի։ Ուստի պետք է սկսել սովորել ո՛րևէ դասագրքով, իսկ հետո ուսումնասիրել ձեռքն ընկած ամեն դասագիրք՝ դրանից քաղելով այն, ինչ պակասում էր կամ թերի էր ձեր արդեն ուսումնասիրած նախորդ դասագրքերում։ Սակայն այստեղ կառանձնացնենք գրաբարի մի ձեռնարկ, որ պիտի լինի յուրաքանչյուր գրաբարագետի ձեռքի տակ։ Չալըխյան-Այտընյանի «Քերականութիւնն» է դա, որը գրաբարի գիտելիքի անգերազանցելի շտեմարան է։ Գիրքը կարող եք ներբեռնել տրված հղումով։

7/27/23

Հոդավոր բայեր (գրաբար)

Գրաբարում, ի տարբերություն աշխարհաբարի, հոդերը (ս, դ, ն) կարող են դրվել ոչ միայն գոյականի վրա, այլև այլ խոսքի մասերի, հաճախ` բայերի։

Բայերին կցվող այդ հոդերը (դիմորոշ հոդեր) սովորաբար գործածվում են ես, մեք, սա, սոքա, այս, այսոքիկ, դու, դուք, դա, դոքա, այդ, այդոքիկ, նա, նոքա, այն, այնոքիկ դերանունների (երբեմն նաև դրանցով կազմված բառակապակցությունների) փոխարեն կամ էլ դրանց հետ միասին, երբ դիմորոշ հոդը կրող բառը հաջորդում է որ հարաբերականին (ներառյալ հարաբերականի հոգնակին և հոլովաձևերը, այսինքն՝ որք, զոր, որոց և այլն, ինչպես նաև՝ ավելի հազվադեպ՝ որ-ով այլ կազմություններ՝ որպէս, որչափ, յորժամ, որպիսի, որ ինչ, որ ոք, յորմէ հետէ)։ Երբեմն որ-ից բացի կարող են նաև ա՛յլ հարաբերական (ո՛չ հարցական) դերանուններ էլ նախորդել հոդավոր բայերին՝ ուր, մինչ, զի, զիարդ, զինչ ևն)։ Այսինքն՝ որպեսզի բայերը հոդ ստանան, պիտի դրանց նախորդի հարաբերական*։

* Է՛լ ավելի հազվադեպ բայերը կարող են հոդ առնել նաև առանց հարաբերական դերանուններին հաջորդելու, և դրանցում այդ հոդը ժամանակ է ցույց տալիս (ս-ն և դ-ն՝ ներկան, ն-ն՝ անցյալը կամ ապառնին), եթե իհարկե այսպիսի դեպքերը հետագայի գրչական սխալների արդյունք չեն։

Որպես օրինակ բերենք Աստվածաշնչում «սիրել» բայի գործածության այն դեպքերը, որտեղ այս բայը գործածված է դիմորոշ հոդով։

6/22/23

Հոգալ / հոգ տանել + մասին/համար

 

✔ Հոգալ ծախսերը, հոգալ մեկի կամ մի բանի մասին

✔ Հոգ տանել մեկի կամ մի բանի մասին

Ընդհանրապես հոգալ-ն էլ, հոգ տանել-ն էլ գրական արևելահայերենում մի քանի ձևով են գործածվել ի սկզբանե՝ թե՛ հայցական/տրական հոլովի հետ (հոգալ ինչ-որ բան(ի), հոգ տանել ինչ-որ բանի), թե՛ մասին-ի հետ, թե՛ համար-ի։ Բոլորն էլ գործածվել են, ուստի բոլորն էլ կարելի է ճիշտ համարել։ Բայց այսօր հոգ տանել-ի հետ ավելի բնական է հնչում «մասին» կապի գործածությունը։ Բացի դրանից, ինչպես ցույց են տալիս ԱՐԵՎԱԿ-ում որոնման արդյունքները, այս բայի հետ «մասին» կապը մի քանի անգամ ավելի շատ է գործածվել արևելահայ գրականության մեջ, քան «համար» կապը։ Ճիշտ ու սխալի հարց չէ սա, այլ նրա, թե որն է ավելի տարածված ու ավելի բնական հնչում։ Համար-ի հետ գործածությունը նպատակ է հուշում․ հոգ տանել ինչ-որ բանի համար՝ հոգալ ինչ-որ նպատակով։ Իսկ մասին-ի հետ գործածությունը թյուրընկալում կամ երկիմաստություն չի առաջացնում։

Բացի դրանից, գրաբարում շատ տարածված է հոգալ+պատմական հոլով կառույցը (օրինակ՝ հոգալ զնմանէ)։ Պատմական հոլովը թարգմանվում է «մասին» կապով, ո՛չ «համար» (մեր բերած օրինակը նշանակում է հոգալ նրա մասին)։ Իսկ հոգալ + վասն կառույցը կարող է թարգմանվել թե՛ «մասին», թե՛ «համար» կապերով, և թերևս սա է պատճառը, որ արդի հայերենում հոգալ-ը կամ հոգ տանել-ը գործածվում է նաև «համար» կապի հետ։

Հոգ տանել + մասին-ի գործածության մի քանի օրինակ արևելահայ գրականությունից

Իսկ քահանան ժամն արձակեց և գնաց տուն, և աղքատին թողեց եկեղեցու մեջ և հոգ չտարավ նրա մասին: (Ա. Բակունց)

Իրոք, նա գրքերից գիտեր, որ հովիվները հյուրասեր են, նա իսկույն համոզվեց, որ հովիվ Ասլանն իրեն՝ անծանոթ Գենյա Միրզոյանին, անպայման կհյուրասիրեր որևէ բանով և հոգ կտաներ նրա գիշերելու մասին: (Վ. Անանյան)

Մայրս այնքան զբաղված էր, որ ամենևին ժամանակ չուներ հոգ տանելու վառելիքի մասին. այդ պատճառով, այդ հոգսը մնաց իմ և քույրերիս վրա: (Րաֆֆի)

Պետք էր անհապաղ հոգ տանել երկվորյակ եղբոր մասին, քանի շունչ կա բերանում, իսկույն ևեթ տուն փոխադրել, բժիշկ կամ քահանա կանչել: (Զ. Դարյան)

Այժմ հարկավոր էր հոգ տանել ապագայի մասին: (Նար-Դոս)

Պատասխանից հետո սպարապետը կարգադրեց արարողապետին հոգ տանել սուրհանդակի մասին: (Ստ. Զորյան)



 

6/12/23

Հանրակրթական դպրոցներում կրոն դասավանդելու մասին

Ես կողմ եմ, որ Հայաստանի հանրակրթական դպրոցներում դասավանդվի կրոն՝ ինչ անվամբ էլ որ այն ներկայացվի (անունը կարևոր չէ)։

Ես դեմ եմ, որ երեխաներին կրոնը քարոզվի։ Այսինքն՝ ես կողմ եմ, որ երեխաները ստանան կրոնական գիտելիքներ, բայց դրանց մատուցումը չլինի քարոզչական եղանակով ու երեխաներին «դարձի բերելու» նպատակով։

Թե՛ Եվրոպայում, թե՛ դրանից դուրս կան զարգացած և ժողովրդավարական երկրներ, որոնցում կրոնը ոչ միայն ուսուցանվում է, այլև պարտադիր առարկա է հանրակրթական դպրոցներում։

Ֆիննական դպրոցական կրթությունը վաղուց համարվում է լավագույններից մեկն ամբողջ աշխարհում։ Ֆիննական դպրոցներում ֆինների հիմնական կրոնի՝ լութերականության դասավանդումը պարտադիր է ֆինն երեխաների համար դպրոցական կրթության բոլոր մակարդակներում՝ 7-ից մինչև 18/19 տարեկանը։ Ովքեր այլակրոն են, սովորում են իրենց կրոնը։ Տես նաև այստեղ։

Ուելսում կրոնական կրթությունը թե՛ դպրոցներում, թե՛ անգամ նախադպրոցական հաստատություններում նույնպես պարտադիր է. կրոնն ուսումնասիրում են 3-ից մինչև 16 տարեկանը։

6/10/23

Մաշտոցյան ուղղագրության վերականգնման նախանձախնդիր մարդկանց

 Ովքեր ծանոթ են դասական ուղղագրության այն տարբերակին, որ գործածում ու ջատագովում են հարգելի քաղաքագետ ու Իրական դպրոցի գրաբարի ուսուցիչ Ալեքսանդր Քանանյանը, հարգելի գրականագետ Լուսինե Ավետիսյանը և Իրական դպրոցը, նկատել են անշուշտ, որ նրանք օ-ի փոխարեն աւ են գրում արևելահայերենում, լ-ի փոխարեն ղ՝ այղ, քայղ, ողիմպոս և այլ այսպիսի բառերում՝ փորձելով գրել այնպես, ինչպես հավանաբար գրել են Մեսրոպ Մաշտոցն ու այլք Ե դարում։ Նաև իւ-ի փոխարեն եւ-ով գրվող բառերի և այլ այսպիսի վաղգրաբարյան ձևերի վերականգնումներ են կատարել աշխարհաբարի համար գործածվող ուղղագրության մեջ։ Ես այսօր Իրական դպրոցի ֆեյսբուքյան էջում՝ ուղղագրության վերաբերյալ մի գրառման տակ, հետևյալ մեկնաբանությունը թողեցի, որն այստեղ էլ եմ դնում բոլոր նրանց համար, որոնց հետաքրքրում է իմ տեսակետն այս «մաշտոցյան» ուղղագրության վերաբերյալ։

Իրական դպրոցի հայերենասերներին ու դասական ուղղագրության ձեր ընդունած «մաշտոցյան» տարբերակի ։) նախանձախնդիր հետևորդներին մի կարևոր բան ասեմ, դուք մտածեք, լա՞վ։ Ուղղագրությունը միայն բառերի տառային կազմին չի վերաբերում։ Այն վերաբերում է նաև բառերը մեծատառով թե փոքրատառով սկսելուն, բառերի անջատ, կից կամ գծիկով գրելուն և այլն։ Եթե դուք, անտեսելով լեզվի զարգացումն ու դրա առաջ բերած իրողությունները, ուզում եք հավատարմորեն վերականգնել մաշտոցյան ուղղագրությունը (դրա համար էլ գրում եք «այՂ», «Ղատինական», «օ» չեք գրում, որովհետև Մաշտոցը «աւ» է գրել, «օ» տառ չի ստեղծել և այլն), ուրեմն նախ՝ պիտի հրաժարվեք բոլորգրերով գրելուց, քանի որ Մաշտոցն այս տառերը նույնպես չի ստեղծել ու չի կիրառել։ Մաշտոցյան տառերը միայն մեծատառերն են՝ երկաթագիրը։ Ուրեմն դուք էլ, հավատարմորեն վերականգնելով մաշտոցյան ուղղագրությունը, պիտի գրեք միայն մեծատառերով։ Երկրորդ՝ մաշտոցյան ուղղագրության մեջ բնականաբար մեծատառի ու փոքրատառի տարբերակում չկա, բայց դուք տարբերակում եք։ Եվս մեկ շեղում մաշտոցյան ուղղագրությունից։ Մաշտոցյան ուղղագրության մեջ բառանջատում չկա․ բառերը կից են գրվում, միավորման գծիկով գրվող բառեր էլ չկան։ Էլի շեղումներ։ Եվ, ձեր ցավիկը տանեմ, մաշտոցյան շրջանից պահպանված համարյա տեքստ չկա, որ առանձին բառերի մաշտոցյան ուղղագրության վերաբերյալ իսկապես հստակ ու վերջնական պատկերացում ունենայինք։ Բազմաթիվ վիճելի ուղղագրությամբ բառեր կան դասական ուղղագրության մեջ։ Հո Տեկորի կամ երուսաղեմյան մի քանի տող արձանագրությունները չե՞ն ձեր աղբյուրը, որ անգամ հայերենի բոլոր տառերը չեն ներկայացնում։ Մի խոսքով՝ մտածեք գրածիս շուրջ, լա՞վ։ Թե չէ «օ» չէ, «աւ», «այլ» չէ, «այղ» ու կիսագիտական փիլիսոփայություններ ։)

Այստեղ ավելացնեմ, որ դասական ուղղագրության այն տարբերակների համար, որ այսօր գործածում են սփյուռքում ու երբեմն նաև Հայաստանում (հաճախ ես ինքս էլ) ես նախընտրում եմ «ավանդական ուղղագրություն» անվանումը։ Ինչո՞ւ։ Որովհետև այս ուղղագրությունը, ինչպես էլ այն մաքրես-ճշգրտես  ու ժամանակակից հայերենին հարմարեցնես, միևնույն է, մեսրոպյան կամ մաշտոցյան չի կարող դառնալ։ 21-րդ դարի հայերենում ո՛չ հնարավոր է իսկապես մաշտոցյան ուղղագրություն կիրառել (կարելի է գործածել դրա տնազը), ո՛չ կա դրա իմաստը։ Հնարավոր է գործածել ավանդակա՛ն ուղղագրության որևէ տարբերակ, այսինքն՝ մի ուղղագրության, որ կիրառվել է ավանդաբար՝ երկար դարերի ընթացքում, և հիմնված է մաշտոցյան ուղղագրության հիմնական սկզբունքների վրա, բայց նաև արտացոլում է դարերի ընթացքում լեզվի անհրաժեշտաբար կրած փոփոխությունները։ Ի վերջո այդ փոփոխությունները Մաշտոցի  ու նրա ուղղագրության հանդեպ մեր նախնիների «անհավատարմությունից» չէ, որ առաջ են եկել, այլ լեզվի բնական զարգացումների հետևանք են, որոնք անտեսելը ոչ թե մեծ գիտության, այլ դրա պակասի նշան է։ Եվ արդի հայերենում իբր իսկական մաշտոցյան ուղղագրության վերականգնման բոլոր փորձերը որքան էլ ներկայացվեն գիտական հիմնավորումներով, անլուրջ են։



3/23/23

«Ի»-ով վերջացող օտար ազգանունների սեռական հոլովը

 

Սլավոնական «-սկի» վերջածանցով ազգանուններ

Այվազովսկու, Մայակովսկու, Բրոդսկու, Գրադսկու

Նաև՝ ռուս. Գորկի → Գորկու

Բայց՝ ռուս. Բակլաստի (Бакластый) → Բակլաստիի, ուկր. Բաբի (Бабий) → Բաբիի, Պալի (Палий) → Պալիի, չեխ. Հրոզնիի, Բոհատիի, Պլախիի

Վրացական «-շվիլի» վերջածանցով ազգանուններ

Սահակաշվիլու, Ջավախիշվիլու, Տուրաշվիլու, Մազնիաշվիլու

Բայց՝ Մռովելիի, Օրբելիանիի, Գորգասալիի, Ծերեթելիի, Ճիաուրելիի, Ամիլախվարիի

Այլ ազգերի ազգանուններ

Վերդիի, Վիվալդիի, Բելլուչիի, Կյուրիի, Ուայլիի, Օ՛Հենրիի (իտալական, ֆրանսիական, անգլիական, իռլանդական ևն)

Ավջիի, Բինիջիի, Դեմիրջիի, Իզմիրլիի (թուրքական)

Աբադիի, Ահմադիի, Բարզանիի, Հալաբիի, Քազիմիի, Ռաշիդիի, Ֆարաբիի (իրանական, արաբական)

Ալմասիի, Բարանիի, Լասկիի, Նագիի (հունգարական)

3/21/23

Թվարկում կամ ցանկեր

Թվարկում կամ ցանկ* ներկայացնելիս պետք է ուշադրություն դարձնել երկու բանի՝ ցանկի քերականական կառուցվածքին և կետադրությանը։

* Թվարկում — բանավոր կամ գրավոր խոսքում որոշակի հաջորդականությամբ մի առ մի թվելը՝ անվանելը՝ հիշատակելը։ Ցանկ — (այս բառի ամենալայն իմաստը՝ որպես անգլ. list-ի համարժեք) թվարկված միավորների ամբողջությունը գրավոր խոսքում, թվարկման գրավոր արտահայտությունը։

Ա. Քերականական զուգանմանություն (parallelism)

Ինչպիսի արտաքին տեսք էլ ունենա ցանկը՝ հորիզոնական (կողք կողքի շարված միավորներ), ուղղահայաց (իրար տակ շարված միավորներ), շրջանաձև (բլիթի կտորների տեսքով), թե մեկ ուրիշ՝ ըստ տեքստը ձևավորողի երևակայության, կետադրությունը կարող է տարբերվել, սակայն քերականական կառուցվածքին վերաբերող պահանջները բոլոր դեպքերում էլ նույնն են։ Քերականական զուգանմանությունը (համանմանություն, համաձայնեցվածություն) ցանկի կառուցման ամենակարևոր սկզբունքն է, որը եթե խախտված է, նշանակում է՝ ցանկը սխալ է կազմված։ Եվ սա վերաբերում է բոլոր լեզուներին, ո՛չ միայն հայերենին։ Այսինքն՝ ինչ լեզվով էլ թվարկում կամ ցանկ ներկայացնեք, պետք է նախևառաջ ուշադրություն դարձնեք քերականական զուգանմանությանը, եթե ուզում եք, որ ցանկն իսկապես ցանկ լինի։

Այդ սկզբունքը հետևյալն է. ցանկի բոլոր միավորները պետք է քերականորեն համաձայնեցված լինեն՝ շարունակեն այն նո՛ւյն նախադասությունը, որը բացում է ցանկը (այսինքն՝ ծառայում դրա համար որպես սկիզբ), կամ վերաբերեն նո՛ւյն վերնագրին (եթե ցանկն ունի վերնագիր) և իրար հետ քերականորեն համաձայնեցված լինեն։

Դիտարկենք սխալ կազմված ցանկերի որոշ օրինակներ։

2/4/23

Աղոթքի, եգիպտական անապատների և հայրենիք պաշտպանելու մասին

 Ես չգիտեմ՝ սբ Սարգիսն իրո՞ք աղի բլիթ ուտողներին բարի բախտ բերում է, թե ոչ, բայց վստահ եմ, որ, ցավոք սրտի, անգամ բազմահազար անկեղծ աստվածասերների մեկտեղված ջերմ աղոթքները կամ այստեղ-այնտեղ տնկված խաչերը չեն փրկում զինված թշնամու հարձակումներից ու հայրենիքի կորստից։ Երևի երբեք որևէ  տեղ այնքան շատ աղոթողներ հավաքված չեն եղել, որքան քրիստոնեական վանականության օրրան եգիպտական անապատներում, որտեղ 4-5-րդ դարերում ծաղկում էին բազմաթիվ թե՛ միայնակեցական, թե՛ համայնակեցական վանքեր՝ բազմահազար կրոնավորներով, որ իրենց մարմնին բազմաթիվ նեղություններ տալով՝ զօրուգիշեր աղոթում էին։ Այդ վանքերը հենց 5-րդ դարից գիտե՞ք քանի անգամ են ավերվել թշնամի ազգերի հարձակումներից։ Կամ մի՞թե քրիստոնյա Եգիպտոսն այդպես հեշտությամբ կընկներ արաբական լծի տակ, կարաբանար ու իբրև քրիստոնյա պետություն իսպառ կվերանար աշխարհի երեսից, եթե աղոթքները զինված թշնամուց փրկելու զորություն իրոք ունենային։ Հավատը լավ բան է, աղոթքը՝ նույնպես, բայց սրանք միայն անձնական խնդիրների լուծման համար են, օրինակ՝ ներքին խաղաղություն ձեռք բերելու, հույսը չկորցնելու ու չվհատվելու։ Բայց ազգային հարցեր չեն լուծում, ցավոք, և հայրենիքն ու զինվորներին չեն պաշտպանում թշնամու զենքից։ Իսկ մեր ժողովրդի մի շա՜տ մեծ մաս դեռ կարծում է, թե աղոթքով ու խաչով կամ անեծքով ու օրհնությամբ կարելի է ազգային հարցեր լուծել ու թշնամիներից ազատվել։ Սա տգիտություն է, ցավոք սրտի։ Ու նաև այս տգիտության դառը պտուղներն ենք մենք անվերջ ճաշակում։ Միշտ հիշե՛ք եգիպտական անապատների օրինակը։


1/6/23

«Ուղղափառ» եզրի գործածության մասին

 Թարմացրել եմ «Լեզվաոճական խմբագրի ուղեցույցը», որի նոր հոդվածներից մեկը նվիրված է «ուղղափառ» եզրի գործածությանը։ Այն առանձին ներկայացնում եմ ստորև։


Ուղղափառ (ռուսաբանություն)

Ուղղափառների Զատիկը միշտ չէ, որ համընկնում է մեր եկեղեցու Զատիկի հետ։ →

Հունադավանների Զատիկը միշտ չէ, որ համընկնում է մեր եկեղեցու Զատիկի հետ։

Ուղղափառները խաչակնքվում են աջից ձախ։ →

Հունադավանները խաչակնքվում են աջից ձախ։

Ուղղափառությունը Հայաստանում (Վիկիփեդիայի հոդված) →

Հունադավանությունը Հայաստանում

✗ Ինչու են ուղղափառ, կաթոլիկ, առաքելական եկեղեցիները տարբեր օրեր նշում Սուրբ Ծնունդը →

✔ Ինչու են հունադավան, կաթոլիկ, Հայ առաքելական եկեղեցիները տարբեր օրեր նշում Սուրբ Ծնունդը

Ուղղափառներն ու առաքելականները Սբ Ծնունդը նշում են ոչ թե դեկտեմբերին, այլ հունվարին։

Հունադավաններն ու Հայ առաքելական եկեղեցին Սբ Ծնունդը նշում են ոչ թե դեկտեմբերին, այլ հունվարին։ /

Հունադավան եկեղեցիներն ու Հայ առաքելական եկեղեցին Սբ Ծնունդը նշում են ոչ թե դեկտեմբերին, այլ հունվարին։

✗ Հույն ուղղափառ եկեղեցի, Ռուս ուղղափառ եկեղեցի →

✔ Հույն օրթոդոքս եկեղեցի, Ռուս պրավոսլավ եկեղեցի

Տարածված սխալ է, ռուսերեն համարժեքի կիրառության հետևողությամբ, հայերենում նույնպես հունադավան եկեղեցիներն ու դրանց անդամ քրիստոնյաներին «ուղղափառ» կոչելը՝ սրանով նրանց հակադրելով Հայ առաքելական եկեղեցուն ու նրա հավատացյալներին։ Նաև տարածված սխալ է Հայ եկեղեցին ու նրա անդամներին «առաքելական» կոչելը՝ հակադրելով հունադավան եկեղեցիներին ու կաթոլիկներին (անշուշտ նկատի չունենք Հայոց եկեղեցու պաշտոնական անվան մեջ «առաքելական» բառի գործածությունը)։ Առաքելական են բոլոր պատմական եկեղեցիները՝ թե՛ հունադավան, թե՛ կաթոլիկ, թե՛ հայոց։ Այսինքն՝ չենք կարող միայն հայերին «առաքելական» կոչել՝ հակադրելով հունադավաններին ու կաթոլիկներին։ «Առաքելականներ» անունով քրիստոնյաներ գոյություն չունեն։ Ճիշտ այդպես էլ չենք կարող, ռուսերենի հետևողությամբ, հայերեն «ուղղափառ» բառով կոչել հունադավաններին (Հույն եկեղեցի, Ռուսաց եկեղեցի, Վրաց եկեղեցի և մնացած բոլոր այն եկեղեցիները, որոնք, հետևելով Բյուզանդիայի հունական եկեղեցուն, ընդունել են առաջին 7 տիեզերական ժողովները՝ ներառյալ Քաղկեդոնի ժողովը)։

Ինչո՞ւ է հայերեն «ուղղափառ» բառի այսպիսի գործածությունը սխալ։ Որովհետև «ուղղափառ» նշանակում է ուղիղ հավատք ունեցող, և այս եկեղեցիներն ուղղափառ կոչելով, իսկ Հայոց եկեղեցին՝ ոչ՝ մենք փաստորեն ընդունում ենք, որ այդ եկեղեցիներն ուղղադավան են, ուղիղ հավատք ունեն, իսկ մեր եկեղեցին՝ ոչ։ Անհեթեթ է, ճի՞շտ է։ Մարդ ինչպե՞ս կարող է օտար ու ոչ դավանակից եկեղեցին կոչել ուղղադավան, իսկ սեփականը՝ ոչ ուղղադավան։ Որ «ուղղափառ» բառի այսպիսի կիրառությունը հայերենում ռուսաբանություն է և չի համապատասխանում այդ բառի՝ հայերենում եղած ավանդական իմաստին ու կիրառությանը, երևում է նրանից, որ ռուսերենում է, որ այս բառի համարժեքը (православный) գործածվում է միայն ռուս քրիստոնյաների ու նրանց դավանակից մյուս քրիստոնյաների (հույներ ևն) համար՝ շրջանցելով հայերին ու վերջիններիս դավանակից մյուս քրիստոնյաներին։ Ռուսներն ու նրանց դավանակից ազգերն են, որ հայերին «ուղղափառ» չեն համարում։ Մինչդեռ Հայոց եկեղեցին իրեն մշտապես «ուղղափառ» է կոչել, և այս բառը գործածվում է նաև Հայ առաքելական եկեղեցու ավելի ընդարձակ անվանման մեջ։ Ավելին՝ հնում, դավանաբանական տարաձայնությունների պատճառով (որոնք առ այսօր էլ լուծված չեն), Հայոց եկեղեցու վարդապետները մեր եկեղեցին ու հավատքը մշտապես կոչել են ուղղափառ, իսկ ոչ դավանակից այլ եկեղեցիներն ու նրանց հավատացյալներին՝ այլափառ կամ նույնիսկ չարափառ՝ նկատի ունենալով, որ նրանք չունեն ուղիղ հավատք՝ ուղղափառ չեն։ Եվ այսօր ևս Հայոց եկեղեցին իրեն և իր դավանանքը շարունակում է կոչել «ուղղափառ». այս բառն իր իմաստը չի փոխել, նոր իմաստ ձեռք չի բերել, ինչպես կարող են կարծել ոմանք, այլ այս բառը սխալ իմաստով գործածողներն են շատացել ռուսերենի և ռուսական մտածողության ազդեցության, երևույթներին ռուսական տեսանկյունից նայելու հետևանքով։

Հայոց եկեղեցու այժմյան պաշտոնական տարածված անունը՝ «Հայ առաքելական եկեղեցի»-ն, հին պատմություն չունի։ Դեռևս 20-րդ դարի սկզբում Հայոց եկեղեցին պաշտոնապես այդպես չէր կոչվում, այլ սովորաբար՝ պարզապես Հայ(ոց) կամ Հայաստանյայց եկեղեցի։ Իսկ Մաղաքիա արքեպս Օրմանյանն այն առաջարկում էր կոչել «Ուղղափառ»։ Ահա թե ինչ է նա գրում իր «Հայոց Եկեղեցին»* աշխատության (Կ. Պոլիս, 1911 թ․) ԼԳ գլխում («Եկեղեցւոյ անունը»).

Ընդհանրապէս տարածուած սովորութիւն է կրկին անուններով բացատրել իւրաքանչիւր մասնաւոր եկեղեցին, մէկը ազգագրական և միւսը վարդապետական.... Այսպէս են զանազան եկեղեցիներու սովորական կոչումները, զորօրինակ, Յունական Որթոդոքս եկեղեցի, Ռուսական Պրաւոսլաւ եկեղեցի, Լատինական Կաթոլիկ եկեղեցի, Անգղիական Եպիսկոպոսական եկեղեցի, Սկովտական Երիցական եկեղեցի, Ամերիկեան Աւետարանական եկեղեցի, և այլն։ Հայոց Եկեղեցւոյ գալով սովորաբար ազգագրական անունն է որ կը գործածուի, և վարդապետական անունի մասին ընկալեալ սովորութիւն մը չկայ։ Ինքն ալ կը գոհանայ միշտ Հայաստանեայց կամ Հայոց կամ Հայ կոչումները տալ իրեն պարզապէս։ Իսկ սուրբ և առաքելական և ուղղափառ և ուրիշ նմանօրինակ կոչումներ, իբր լոկ պատուանուն կը գործածուին, և ոչ իբր յատուկ անուն։  ....Բայց վերջապէս, եթէ հարկաւ կը պահանջուի որ Հայաստանեայց Եկեղեցին ալ երկրորդական կամ վարդապետական անուն մը ունենայ, մեր տեսութեամբ յարմարագոյն է Ուղղափառ կոչումը նախընտրել, հայերէն բնիկ հնչումով....

* Գրքի ամբողջական անունն է՝ «Հայոց Եկեղեցին և իր պատմութիւնը, վարդապետութիւնը, վարչութիւնը, բարեկարգութիւնը, արարողութիւնը, գրականութիւնը ու ներկայ կացութիւնը»։

«Ուղղափառ»-ը հունարեն «օրթոդոքս», ռուսերեն православный բառերի հայերեն համարժեքն է։ Բնական է, որ յուրաքանչյուր եկեղեցի իրեն ուղղափառ է համարում, իսկ իր դավանանքը չունեցող, իր դավանանքին հակասող հավատք ունեցող եկեղեցիները՝ ոչ ուղղափառ։ Որոշ եկեղեցիներ իրենց պաշտոնական անվան մեջ գործածում են այս բառը։ Սա անում են ոչ միայն հունադավան եկեղեցիները, այլև Հայ առաքելական եկեղեցուն դավանակից համարվող, այսինքն՝ տիեզերական միայն առաջին երեք ժողովներն ընդունող ոչ քաղկեդոնական մնացած եկեղեցիները (ղպտի, ասորի միաբնակ, եթովպական, հնդիկ մալանկարա և էրիթրեական)։ Անգլերենով վերջիններիս անուններն են Coptic Orthodox Church, Syriac Orthodox Church, Ethiopian Orthodox Church և այլն։ Արդյոք «ուղղափառ» կոչելով միայն հունադավան եկեղեցիները՝ մեզ դավանակից եկեղեցինե՞րն ինչ պիտի կոչենք։ Սրա՞նք ինչ են, եթե իրենց անվանման մեջ նույնպես ունեն «ուղղափառ» բառը, բայց, ըստ դավանության, տարբերվում են հունադավաններից, այսինքն՝ շատերի պատկերացրած «ուղղափառները» չեն և, օրինակ, աջից ձախ չեն խաչակնքվում, ինչպես հույները, վրացիներն ու ռուսները։

Հետևաբար, այս շփոթից խուսափելու միակ ճիշտ լուծումը տվել է դարձյալ Մաղաքիա Օրմանյանը վերոբերյալ մեջբերման մեջ։ Հունադավան եկեղեցիների անվանումներում պետք է գործածել «ուղղափառ» բառի հունարեն համարժեքը՝ «օրթոդոքս»-ը, որ հունարեն լինելով՝ միջազգային եզրի արժեք է ստացել (այսինքն՝ գործածվում է շատ լեզուներում՝ անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն ևն), և Ռուսաց եկեղեցու պարագայում՝ ռուսերեն համարժեքը։ Իսկ ընդհանրաբար նրանց կոչում ենք հունադավաններ (ոչ թե ուղղափառներ) և նրանց հավատքը՝ հունադավանություն (ոչ թե ուղղափառություն)։

Հունադավան եկեղեցիներ (= արևելյան օրթոդոքս եկեղեցիներ, արևելյան «երկաբնակ» եկեղեցիներ, Eastern Orthodox Churches)

Հույն (կամ Հունական) օրթոդոքս եկեղեցի

Ռուս (կամ Ռուսական) պրավոսլավ եկեղեցի

Վրաց օրթոդոքս եկեղեցի

Ռումին (կամ Ռումինական) օրթոդոքս եկեղեցի և այլն

Մեր եկեղեցուն դավանակից եկեղեցիներ (= հինարևելյան ուղղափառ եկեղեցիներ, արևելյան «միաբնակ» եկեղեցիներ, Oriental Orthodox Churches)

Ասորի (կամ Ասորական) ուղղափառ եկեղեցի (իսկ հունադավանը՝ Ասորի (կամ Ասորական) օրթոդոքս եկեղեցի)

Ղպտի (կամ Ղպտական) ուղղափառ եկեղեցի

Եթովպական ուղղափառ եկեղեցի

Հնդիկ մալանկարա ուղղափառ եկեղեցի

Էրիթրեական ուղղափառ եկեղեցի



Սբ Էջմիածնի պաշտոնական «Արարատ» ամսագրի 1911 թ. տարբեր համարներից («պրավոսլավ»՝ «ուղղափառ»-ի փոխարեն, երբ խոսքը Ռուս եկեղեցու մասին է)


Դարձյալ «Արարատ»-ից (1895 թ.) («օրթոդոքս»՝ «ուղղափառ»-ի փոխարեն, երբ խոսքը հունադավանների մասին է)






12/8/22

Անունները «թարգմանե՞լ», թե ոչ

 Քանի որ այս հարցը հուզում է շատերին, «Լեզվաոճական խմբագրի ուղեցույցում» այսօր ավելացրի հոդված նաև այս մասին։ Այն առանձին ներկայացնում եմ նաև այստեղ։

※ Անունները «թարգմանե՞լ», թե ոչ


Ժամանակակից հատուկ անունները՝ մարդկանց թե վայրերի, սովորաբար չեն «թարգմանվում», այսինքն՝ պահպանվում են այդ անունների՝ աղբյուր լեզվում եղած ձևերը, որոնք ներկայացվում են տառադարձությամբ։ Իսկ պատմական դեմքերի անունները և համաքրիստոնեական սրբերի (կամ պատմությունից հայտնի նշանավոր անձանց) անունը կրող միապետների, եկեղեցիների ու երբեմն նաև տեղանունների, ինչպես նաև ժամանակակից եկեղեցական առաջնորդների անունները լեզուների մեծ մասում սովորաբար ներկայացվում են ոչ թե տառադարձությամբ, այլ տվյալ լեզվում այդ անունների ավանդական ձևերով (եթե դրանք կան)։

Պատմական դեմքեր

Հուլիոս Կեսար, Դիոկղետիանոս կայսր, Վաղես կայսր, Շապուհ թագավոր, Պողոս առաքյալ, Մատթեոս ավետարանիչ, սբ Հեղինե, սբ Նիկողայոս, Բարսեղ Կեսարացի, Կյուրեղ Ալեքսանդրացի, Օգոստինոս Հիպպոնացի (ո՛չ Ավգուստինուս Երանելի), Ֆրանչիսկոս (ո՛չ Ֆրանցիսկուս)*

* Լատինական -us վերջավորությունը հայերենում ավանդաբար միշտ ներկայացվել է -ոս ձևով։

Սրբերի անուններ կրող եկեղեցական առաջնորդներ նոր ժամանակներում

Հռոմի Հովհաննես-Պողոս պապ, Հունաց տիեզերական պատրիարք Բարթողիմեոս Ա, բայց՝ Կիրիլ պատրիարք (այս մասին տես այս հոդվածի վերջին պարբերությունում)

Սրբերի անունով տեղանուններ

Սբ Հեղինեի կղզի, Սբ Լավրենտիոս գետ

Բրիտանական միապետների անուններից որոնք համաքրիստոնեական սրբերի անուններ են, լեզուների մեծ մասում, ուստի նաև հայերենում, «թարգմանվում» են։ Աննա, Եղիսաբեթ, Գեորգ (հայերենում Գևորգ զորավարի անունը դասական ուղղագրությամբ նաև Գէորգ է գրվում, օրինակ՝ այս անունն ունեցող հայ կաթողիկոսները պաշտոնապես Գէորգ են կոչվում, ուստի «Գեորգ» ձևը նույնպես հայերեն է)։ Ինչ վերաբերում է William-ին, թեև եվրոպական լեզուներում այն ներկայացվում է այդ լեզուներում այս անվան ավանդական տարբերակներով՝ Wilhelm (գերմ.), Guillaume (ֆր.), Guillermo (իսպ.), Guglielmo (իտ․) ևն, սակայն հայերենում ռուսերենի ազդեցությամբ գործածվող գերմանական Վիլհելմը տրամաբանական չի թվում, քանի որ գործ ունենք ոչ թե գերմանացի, այլ անգլիացի միապետի անվան հետ։ Քանի որ William-ը ոչ համաքրիստոնեական սրբի անուն է, ոչ էլ հայոց պատմությունից կամ մատենագրությունից հայտնի նշանավոր պատմական անուն, որ ունենար հայերեն կայուն ավանդական ձև, այն հայերենում պետք է հենց Ուիլյամ ձևով էլ ներկայացվի։ Նույնը վերաբերում է անգլիական Charles-ին. այն հայերենում ճիշտ է ներկայացնել հենց Չարլզ ձևով։

Վերոնշյալ սկզբունքը կիրառելի է նաև եվրոպական այլ տերությունների միապետների անունները հայերենում ներկայացնելիս, սակայն հաշվի առնելով նաև հետևյալը։ Քանի որ եվրոպական շատ տերություններում երկար դարեր՝ մինչև Ռեֆորմացիան, պաշտոնական կրոնը կաթոլիկությունն էր, ուստի լատիներենն էլ երկար ժամանակ պաշտոնական գրական լեզու էր եվրոպական շատ ազգերի համար։ Հետևաբար միապետների անուններն ունեին նաև լատինական պաշտոնական ձևեր։ Օրինակ՝ գերմանական Ludwig-ի կամ ֆրանսիական Louis-ի լատինական ձևը Ludovicus է։ Սա է պատճառը, որ այս անունն ունեցող գերմանացի կամ ֆրանսիացի միապետները որոշ լեզուներում ոչ թե Լուդվիգ կամ Լուի են կոչվում, այլ Լուդովիկոս (օր.՝ հուն. Լուդովիկոս, ռուս.՝ Լյուդովիկ)։ Հայերենում հաճախ նույնպես եվրոպական միապետների լատինական և ոչ թե ազգային անվանաձևերն են գործածվում։ Սա սխալ համարել չենք կարող այն դեպքերում, երբ այդ միապետներն իրո՛ք կոչվել են լատինական անվանաձևով (ավելի վաղ ժամանակաշրջաններում) կամ նաև՛ լատինական անվանաձևով։

Ռուսական միապետների անունները, նույնիսկ եթե համաքրիստոնեական սրբերի անուններ են, հայերենում (ի տարբերություն եվրոպական շատ լեզուների) ընդունված է տառադարձել, ոչ թե ըստ ընդհանուր սկզբունքի «թարգմանել». այսինքն՝ գրում ենք Նիկոլայ, Իվան, Ելիզավետա Պետրովնա* ևն (բացառություն է Պետրոս Ա-ն)։ Այս նույն սկզբունքով առաջնորդվելով՝ նաև ռուսաց եկեղեցու պատրիարքների անունների ռուսական ձևերն ենք պահպանում, օրինակ՝ Կիրիլ պատրիարք։

* Հայրանունն այս դեպքում ամբողջական անվան մասն է և մակդիր չէ, ուստի հայերենում ներկայացվում է նույն սկզբունքով՝ տառադարձությամբ և ոչ թե թարգմանությամբ։

8/28/22

Արդեն հասանելի է Արմենակ Եղիայանի «Արեւմտահայերէնի ուղղագրական, ուղղախօսական, ոճաբանական ուղեցոյցը»

Ուրախալի լուր հայերենասերների և հատկապես արևմտահայերենով հետաքրքրվողների համար։ Արմենակ Եղիայանի ստվարածավալ «Արեւմտահայերէնի ուղղագրական, ուղղախօսական, ոճաբանական ուղեցոյցը» ոչ միայն հրատարակվել է, այլև ազատորեն հասանելի է բոլորի համար։ Կարող եք առցանց կարդալ կամ ներբեռնել «Նայիրի» կայքից այս հղումով։



 

6/27/22

Արևմտահայերի անունների տառադարձություն

 

Արևմտահայերի լատինատառ անունները արևելահայերի մեծ մասը սխալ է հայերենացնում, այսինքն՝ արտահայտում հայերեն տառերով։ Ցավոք, այս առումով տգետ են նաև պետական այն մարմինների աշխատողները, որոնք գրանցում են Հայաստանի քաղաքացիություն ստացող արևմտահայերին։ Այս տգիտության հետևանքով աղավաղվում են արևմտահայերի հայատառ անունները։ Բացարձակապես անընդունելի են Վասկեն, Կևորկ, Անահիդ և այլ այսպիսի տառադարձումները։ Ոչ մի արևմտահայ իր հայատառ անունն այսպես չի գրում, ուստի արևելահայն էլ չպիտի գրի և չպիտի աղավաղի այս անունները։ Խորհրդային շրջանում բազմահազար արևմտահայեր հայրենադարձվեցին ու եկան Հայաստան իրենց օտարագիր փաստաթղթերով։ Բայց նրանց նոր փաստաթղթերում հայատառ անունները չէին աղավաղվում․ Խորհրդային Հայաստանի համապատասխան մարմիններում գիտեին ինչպես ճիշտ տառադարձել արևմտահայերի անունները։ Իսկ այժմյան Հայաստանում համատարած անգրագիտություն է այս առումով, և սա ամոթալի է։

Արևմտահայերենի հնչյունական համակարգը տարբերվում է արևելահայերենի հնչյունական համակարգից։ Պայթական բաղաձայնների մեկ երրորդը (շնչեղ խուլեր) արևմտահայերենում ընթերցվում է ճիշտ այնպես, ինչպես արևելահայերենում, սակայն երկու երրորդի (ձայնեղներ և պարզ խուլեր) արտասանությունը տարբերվում է։ Արևմտահայերի անունների լատինատառ ձևերը կամ տառադարձումները արևելահայերենում ճիշտ արտահայտելու համար ԽԻՍՏ ԿԱՐԵՎՈՐ է իմանալ, թե ինչպես են արևմտահայերն արտասանում, ուստիև լատինատառ տառադարձում ձայնեղ և պարզ խուլ բաղաձայնները։

Պայթականների արտասանությունը արևելահայերենում ու արևմտահայերենում

  1. Շնչեղ խուլեր — փ, ք, թ, ց, չ —— արտասանվում են նույն կերպ

  1. Արևելահայերենի ձայնեղ պայթականներ — բ, գ, դ, ձ, ջ —— արևմտահայերենում արտասանվում են ինչպես շնչեղ խուլերը (բ → փ, գ → ք, դ → թ, ձ → ց, ջ → չ)

  1. Արևելահայերենի պարզ խուլեր — պ, կ, տ, ծ, ճ —— արևմտահայերենում արտասանվում են ինչպես արևելահայերենի ձայնեղ պայթականները (պ → բ, կ → գ, տ → դ, ծ → ձ, ճ → ջ)

Հետևաբար, արևմտահայերենում վերոբերյալ 2-րդ և 3-րդ խմբի տառերը լատինատառ արտահայտվում են հետևյալ կերպ։

բ — գ — դ — ձ — ջ

p — k — t — ts — ch/tch

 —————————————————————

պ — կ — տ — ծ — ճ

b — g — d — dz — j/dj

Այս փոքրիկ աղյուսակը կօգնի, որ ճիշտ տառադարձեք արևմտահայերենից լատինատառ այբուբենի և լատինատառ տառադարձություններն էլ ճիշտ ՀԵՏ ՇՐՋԵՔ, այսինքն՝ արևմտահայերի անուն-ազգանունների լատինատառ ձևերը ճիշտ արտահայտեք հայերեն տառերով։

Կրկնենք․ արևմտահայն իր անունը հայատառ ԵՐԲԵՔ չի գրի Անահիդ, Կևորկ, Վասկեն և այլն։ Նա ԳՐՈՒՄ Է Անահիտ, Գևորգ, Վազգէն և այլն, բայց ԱՐՏԱՍԱՆՈՒՄ է Anahid, Kevork (|Քևորք|), Vazken/Vasken, ուստի այս անունները լատինատառ գրում է, ինչպես արտասանում է։ Սակայն հայերենում՝ արևմտահայերեն լինի, թե արևելահայերեն, այս անունները պիտի գրվեն իրենց ավանդական ու մեզ ծանոթ ձևերով։

Հարգելի՛ արևելահայեր, հատկապես պետական մարմիններում կամ, օրինակ, բանկերում աշխատող, մի՛ աղավաղեք մեր արևմտահայ եղբայրների ու քույրերի անունները։ Սովորե՛ք վերոբերյալ փոքրիկ աղյուսակի տառադարձական սկզբունքները։