Բիթլիսի վիլայեթի Խիզանի գավառի Սեղ գյուղը

Սա Բիթլիսի վիլայեթի Խիզանի գավառի Մամռտանք գավառակի մանրամասն քարտեզն է*, որում կարելի է տեսնել Սեղ գյուղը, որից 1915 թվականին գաղթած ընտանիքների մի մասը 1927-ին հիմնել է Գեղարքունիքի Նորակերտ գյուղը (նախկին Վարդենիսի շրջանում)։ Սեղի կողքին Ապարանք գյուղն է՝ միջնադարյան նշանավոր Ապարանից Սբ Խաչ վանքով, որի պատմությունը գրել է Գրիգոր Նարեկացին։

Այս գավառակի մասին ստորև ներկայացված տեղեկությունները Ա-Դոյի (Հովհաննես Տեր-Մարտիրոսյան) «Վանի, Բիթլիսի և Էրզրումի վիլայեթները» գրքից են։ Ամբողջ գիրքը կարող եք ներբեռնել հետևյալ հղմամբ՝ http://greenstone.flib.sci.am/…/haj…/book/van_bitlis1912.pdf։

«Ահա Քուրդիստանի լեռների այս մասում Մօկսին, Կառկառին, և Կարճկանին սահմանակից ընկած է Խիզանի գաւառը, կազմելով Բիթլիսի սանջակի հարաւ-արևելեան ծայրը։

Գաւառի մակերևոյթն իր կազմութեամբ մի հետաքրքիր պատկեր է ներկայացնում. հիւսիսային և արևելեան մասերում երկիրը լեռնոտ է և խոր ձորերով ակօսւած, ինչպէս Մօկսն ու Կառկառն էին. տեղ-տեղ լեռները պատած են անտառներով, իսկ հարաւային և արևմտեան մասերում դաշտային է։

Գաւառի երկարութեամբ վազում է Խիզան գետը, որի բազմաթիւ ճիւղերը ոռոգում են գաւառի մի խոշոր մասը. կլիման բարեխառն է, տեղ-տեղ նոյն իսկ տաք, իսկ հողը բարեբեր է մանաւանդ դաշտային մասերում։

Գաւառը բաղկացած է երեք գաւառակներից. դրանք են՝ Մամռտանքը, Սպարկերտը և Խիզանը, որոնք կողք կողքի ընկած են Մօկսի և Կառկառի սահմաններից սկսած մինչև գաւառաբերանը։
....
Մամռտանքը բաղկացած է 16 հայաբնակ գիւղերից. քրդաբնակ գիւղերի թիւը անյայտ է. հայաբնակ գիւղերից նշանաւոր են Սէղը եւ Ապարանքը։ Վերջինս իբր եղել է նախնի հայ նախարարներից մէկի ապարանքը, որից և մնացել է մինչև այժմ այդ անունը։ Այս գիւղի մօտ գտնւում է Ապարանից Ս. Խաչի վանքը, որ եղել է Մօկաց եպիսկոպոսանիստ աթոռը։
....
Խիզանի գաւառը 1896 թւի ջարդերի ժամանակ մեծամեծ զրկանքներ կրեց. միմիայն Մամռտանքն ունեցաւ 160 սպանւած, Խիզան ունեցաւ աւելի քան 400 սպանւած, ժողովրդից շատերը գաղթեցին և շատերին էլ կրօնափոխ եղան։
.... Բարբարոսները Ս. Խաչ վանքի վանահայր Սահակ վարդապետին կենդանի տիկ հանեցին։ Գէլ գիւղացի Ֆախկի Մահասը և Կապարսցի Ահմէդը երկու եղբայրներ իրար վրայ դրած ցցով գետնին գամեցին»։

Ա-Դօ, Վանի, Բիթլիսի և Էրզրումի վիլայէթները, Երևան, 1912 թ., էջ 91-92


* Քարտեզի աղբյուրը դեռ չեմ պարզել. հենց գտնեմ, դրա մասին կավելացնեմ նյութում։

Մամռտանքի գյուղերի ցանկը (նույն գրքից)

Հայոց և իսրայելական զինուժերի կորուստների համեմատություն

Պարզապես հետաքրքիր էր, և համեմատեցի 2017 թ. ընթացքում հայկական զինված ուժերի կրած կորուստները նույն ժամանակամիջոցում իսրայելական բանակի կրած կորուստների հետ։ Առաջինի աղբյուրը razm.info-ն է, երկրորդինը՝ Իսրայելի պաշտպանության բանակի՝ 2018 թ. հունվարյան հրապարակումը։ Այս արդյունքների հիման վրա առավել ճիշտ եզրակացություն կատարելու համար պետք է հաշվի առնել, որ Իսրայելի բնակչության թիվը 3-4 անգամ մեծ է Հայաստանի (ներառյալ Արցախը) բնակչության թվից։

Քաղաքացիական անձանց զինում

Քանի որ վերջերս հաճախ եմ կարդում, որ հայերս, ապրելով վտանգավոր գոտում և թշնամական երկրներով շրջապատված, նույնպես պետք է իրավունք ունենանք անձնական զենք ունենալու, ինչպես, օրինակ, շվեյցարացիք ու իսրայելացիք, համացանցից հայթայթեցի որոշ տեղեկություններ այս մասին։

Շվեյցարիայում զինվորական ծառայությունն ավարտելուց հետո անհատն իրավունք ունի ծառայության ժամանակ իրեն տրված հրազենը գնելու, սակայն հատուկ թույլտվություն ստանալուց հետո։ Յուրաքանչյուր քաղաքացիական անձ կարող է անձնական օգտագործման հրազեն գնել, սակայն դարձյալ պետք է թույլտվություն ստանա (քանի որ, օրինակ, հոգեկան հիվանդներին կամ նախկինում ծանր հանցագործություն կատարածներին զենք չեն տա)։ Այսպիսով՝ 8,5 միլիոն բնակչությամբ Շվեյցարիայի քաղաքացիական անձանց ձեռքին կա շուրջ 2 միլիոն հրազեն։ Շուրջ 10 տարի առաջ շատ ավելի շատ զենք կար՝ 3,4 միլիոն։ Շվեյցարացիք նաև ամեն տարի հրաձգության մրցումներ են անցկացնում 13-17 տարեկան պատանիների համար։ Եվ չնայած մարդկանց ձեռքում այսքան զենքի առկայությանը և շվեյցարացիների՝ զենքին տիրապետելու բարձր ցուցանիշներին՝ Շվեյցարիան հրազենով մարդասպանության համարյա զրոյական ցուցանիշ ունի։

Իսրայելում անձնական հրազեն ունենալու իրավունք տրվում է գրավոր ու բանավոր եբրայերենին տիրապետող, միայն 21 տարին բոլորած քաղաքացիական անձանց, եթե ծառայել են բանակում, իսկ եթե չեն ծառայել, ապա պիտի սպասեն մինչև 27 տարեկանը։ Ի դեպ, խոսքը չի վերաբերում ինքնաձիգներին, որոնք ունենալն արգելված է քաղաքացիական անձանց։ Քաղաքացիական անձը կարող է ունենալ առավելագույնը մեկ ատրճանակ կամ որսորդական հրացան։ Սա ունենալու իրավունքն էլ ամեն մեկին չի տրվում. կան բազմաթիվ արգելիչ հանգամանքներ, որոնց պատճառով հրազեն ունենալու իրավունք ստանալու համար ամեն տարի դիմած 10.000 իսրայելացիների միայն 20 տոկոսին է այդ իրավունքը տրվում։ Հրազենի իրավունքի արտոնագիրն էլ պիտի թարմացվի երեք տարին մեկ։ Բացի դրանից, Իսրայելի առողջապահության և հանրային անվտանգության նախարարությունները երեք ամիսը մեկ ստուգումներ են կատարում, որպեսզի, օրինակ, հոգեկան շեղումներով անձանց ձեռքին հրազեն չհայտնվի։ 2017 թ. մի հետազոտություն ցույց տվեց, որ 8 միլիոնից ավելի բնակչություն ունեցող Իսրայելի քաղաքացիական անձինք ունեն 557 000 գրանցված ու չգրանցված հրազեն։ Սակայն վերջերս Իսրայելում զենքի վերահսկողության օրենքը մեղմացվեց. 2018-ի օգոստոսին ընդունված օրենքի շնորհիվ այժմ Իսրայելի մինչև 500 հազարով ավելի քաղաքացիական անձինք (գլխավորապես՝ վետերան հետևազորայիններ և նախկին ոստիկաններ) հրազեն ունենալու իրավունք կստանան։

---

Աղբյուրներ

https://www.independent.co.uk/news/world/politics/switzerland-high-rates-gun-ownership-why-doesnt-no-mass-shootings-a8230606.html

https://www.businessinsider.com/does-switzerland-give-every-citizen-a-gun-2018-2

http://www.caliber3range.com/Professional-Courses/Firearms-Licensing

https://edition.cnn.com/2018/08/21/middleeast/israel-gun-laws-relaxed-intl/index.html

https://www.thewrap.com/carried-gun-israel-heres-learned-gun-control/