Ուղղագրակետադրական կանոններին ու սկզբունքներին հետևելու լավ մոտեցում

Քանի որ մեզանում տարածված է հայերենում առկա վիճելի ուղղագրակետադրական հարցերի քննարկման ժամանակ հիմնվել մեկ-երկու ձեռնարկի (կամ ձեռնարկների մի մասի) վրա՝ անտեսելով մնացածը, այսինքն՝ միայն մեկ կանոն է սովորաբար ներկայացվում իբրև ընդունելի տարբերակ՝ բացառելով ընտրության հնարավորությունը, ես կարծում եմ՝ ճիշտ կլինի, որ մենք այս հարցում որդեգրենք նմանատիպ խնդիրները լուծելու անգլերենի մոտեցումը։

Անգլերենի համար (որպես օրինակ վերցնենք միայն ամերիկյան անգլերենը) կան մեկից ավելի հեղինակավոր լեզվաոճական ուղեցույցներ, որոնք կարգավորում են անգլերենի ուղղագրակետադրական և այլ բնույթի լեզվական հարցերը։ Կախված նրանից, թե դու որ լեզվաոճական ուղեցույցին ես հետևում՝ միևնույն բառը անգլերենում կարող ես տարբեր ձևով գրել (ենթադրենք՝ գծիկով կամ առանց գծիկի, միասին կամ առանձին գրվող բաղադրիչներով) և միևնույն քերականական դեպքը կարող ես տարբեր ձևով կետադրել։ Այսինքն՝ մարդիկ ունեն ընտրության հնարավորություն։ Ամբողջ ամերիկյան հասարակությունը պարտավոր չէ վիճելի և իրականում երկրորդական կարևորություն ունեցող հարցերի վերաբերյալ միայն մեկ կանոնի կամ սկզբունքի հետևել։ Ուստի մի մարդ կամ կազմակերպություն կարող է հետևել, ասենք, Չիկագոյի ուղեցույցին, մի ուրիշը՝ «Ասոշիեյթիդ Պրեսի» ուղեցույցին, երրորդը՝ Գրեգի ձեռնարկին, չորրորդը՝ Ամերիկայի ժամանակակից լեզվաբանական ընկերակցության ուղեցույցին և այլն։ Խմբագիր ու սրբագրիչ ընդունելիս էլ սովորաբար ասում են՝ մեր կազմակերպությունն այսինչ ուղեցույցին է հետևում, և խմբագիրը կամ սրբագրիչն իր աշխատանքում պետք է առաջնորդվի դրանով։ Միայն թե միշտ նշվում է, որ ինչ ուղեցույցի էլ հետևում ես, եղիր հետևողական, այսինքն՝ այնպես չլինի, որ մի տեղ մի ձևով գրես նույն բառը կամ կետադրես, մի ուրիշ տեղ՝ մի ուրիշ ձևով։

Կոչական ու շեշտ կամ այն մասին, որ մեզնից խորամանկորեն թաքցնում են, որ բոլորս էլ մի քիչ «լոռեցի» ենք ;)

(Հոդվածը թարմացվել է 2016 թ. մարտի 23-ին. վերջում ավելացրել ենք ևս մեկ օրինակ)։

Դպրոցից սկսած՝ մեզ սովորեցնում են, որ հայերենում շեշտակիր է բառի վերջին վանկը։ Նշվում է նաև մի քանի բառային բացառություն, ինչպես՝ գոնե, միգուցե և էլի մի քանի բառ։ Սա ճիշտ է, բայց մի վերապահությամբ։ Հայերենում կոչականները պարտադիր չէ, որ վերջին վանկի վրա շեշտ առնեն. շատ հաճախ նրանց առաջին վանկն է շեշտվում, և սա շատ հնուց՝ միջնադարից եկած առոգանական առանձնահատկություն է։ Վերջին հարյուրամյակի հրատարակություններում մենք կոչականների վերջնավանկ շեշտադրության ենք միշտ հանդիպում, բայց սա իրականում  երբեմն արհեստական շեշտադրություն է։ Այսպես չէ հին հրատարակություններում և միջնադարյան ձեռագրերում։ Հին հրատարակություններում և միջնադարյան ձեռագրերում շատ հաճախ կարելի է հանդիպել կոչականի սկզբնավանկ շեշտադրության։ Այս տարբերության պատճառն այն չէ, որ հայերենում կոչականի շեշտադրությունը մեծապես փոխվել է վերջին հարյուրամյակում։ Պատճառն արհեստական կանոնապահությունն է։ Իրականում հայերենում իրո՛ք կոչականը հաճախ սկզբնավանկ շեշտադրություն ունի, ինչպես միջնադարում և նախախորհրդային շրջանում։ Որպեսզի համոզվեք, որ սա ճիշտ է, մոռացեք հայերենում շեշտակրության օրենքի մասին և փորձեք ուշադիր լսել, թե հայերն ինչ շեշտադրությամբ են բնական խոսքում կոչականը գործածում, հենց Դուք ինքնե՛րդ ինչպիսի շեշտադրություն եք գործածում մարդկանց կանչելիս։ Կնկատեք, որ շատ հաճախ, իրոք, առաջին վանկն եք շեշտում։ Դիտարկեք այս օրինակները.