Շատերը վիճում են, թե որն է մրցութային և մրցույթային ուղղագրական ձևերից ավելի ճիշտ։ Բայց -ույթ-ավոր բառերի մեջ սա միակ զուգաձևությունը չէ։ Լեզվաբանների մի մասը գործածում է թեքութային, հնչութային, ձևութային և նմանակազմ այլ գիտաբառեր, իսկ մի ուրիշ մասն էլ սրանց մեջ պահպանում է ույթ-ի յ-ն։ Այս բառերի կողքին ունենք նաև մշտապես առանց յ-ի գործածվող բազմաթիվ բառեր՝ ճիշտ նույն ածանցով կազմված՝ մշակութային, մակերևութային, շահութաբեր, արժութաֆինանսական և այլն։ Այսպիսի կազմությունները (ընդ որում համարյա բոլորն էլ՝ նորաբանություն) բազմաթիվ են։ Եվ սա անշուշտ անցանկալի խառնիճաղանջ ուղղագրական վիճակ է։
Հայերենի բառարաններում կարելի է գտնել մրցութային և մրցույթային երկու ձևերն էլ։ Աղայանի արդեն կեսդարյա բառարանում մրցույթային-ը միակ ձևն է։ Իսկ Մեյթիխանյանի ժամանակակից ուղղագրական բառարանում երկու ձևերն էլ տրված են, ուստի գործ ունենք զուգաձևերի հետ։ Եթե պետք է ուղղագրական միօրինակություն հաստատվի, ինչը խիստ ցանկալի է, նախապատվությունը պետք է տրվի մրցութային տարբերակին, որն այսօր բազմապատիկ ավելի շատ է գործածվում, քան մրցույթային-ը։ Սակայն նախապատվությունը դրան տալիս ենք ոչ թե դրա տարածվածության պատճառով (ամեն տարածված լեզվական միավոր չէ՛, որ նաև ճիշտ է), այլ այն պատճառով, որ դա բառակազմական տեսանկյունից ավելի ճիշտ է, այսինքն՝ ստեղծվել է հայերենի բառակազմական կանոնների պահպանմամբ, իսկ մրցույթային-ը հակասում է դրանց։
Դպրոցականներին իսկ սովորեցնում ենք, որ հայերենի հնչյունափոխական և բառակազմական կանոններով (դեռևս 5-րդ դարի գրական հայերենից մեզ հայտնի)՝ ույ-ը (գրաբարյան ոյ), թույլ երկհնչյուն լինելով ու շեշտից զրկվելով, կորցնում է յ-ն՝ վերածվելով պարզ ու-ի։ Հետևաբար, թեև բառերի թեքման (այսինքն՝ հոլովման) ժամանակ այս կանոնը չի գործում ժամանակակից հայերենում, սակայն իբրև բառակազմական սկզբունք՝ պահպանվում է։ Իհարկե, ժամանակակից հայերենը միշտ չէ, որ պահպանում է գրաբարից ժառանգած բառակազմական սկզբունքները. արդի հայերենում քիչ չեն ավանդական սկզբունքներին հակառակ ստեղծված բառերը, ուստի զարմանալի չէ, որ որոշ բառերում անշեշտ ույ-ը ու-ի չի վերածվում։
Բայց եթե արդի հայերենն արդեն ունի նույն -ույթ վերջածանցն ունեցող բառերով կազմված ածականներ կամ բարդ բառեր, որոնցում այս վերջածանցը շեշտազրկված է և հնչյունափոխված (մշակութային, շահութաբեր, մակերևութային և այլն), ապա լեզվի մեջ խառնաշփոթ է ստեղծվում, երբ այս սկզբունքը չի պահպանվում նմանատիպ բոլոր դեպքերում։ Արդյո՞ք շեշտազրկված -ույթ-ով կազմված ամեն նոր բառի դեպքում մարդիկ պիտի ճշտեն, թե կոնկրետ այդ դեպքում ինչպես պիտի գրեն՝ յ-ն պահպանելո՞վ, թե այն դուրս մղելով։ Եթե արդեն հենց արդի հայերենում ստեղծված բառերում՝ նորաբանություններում, պահպանել ենք ույ→ու հնչյունափոխության կանոնը, ի՞նչ կարիք կա այն խախտելու։
Հայերենում -ույթ վերջածանցով բառերի մեծ մասը նորաբանություն է և ստեղծվել է 20-21-րդ դարերում։ Մշակույթ-ն ու մշակութային-ը հայերենում կան 19-րդ դարից, սակայն 19-րդ դարը նույնպես հայերենի զարգացման նոր շրջան է, ուստի մշակույթ-ն ու դրանից կազմված բառերն էլ հին հայերենից չենք ժառանգել։ Հին հայերենից ժառանգել ենք երևույթ-ն ու երևութական-ը, սովորույթ-ը, ծածկույթ-ը և էլի մի քանի բառ։ Մնացած բոլոր -ույթ-ավորները նորաբանություններ են։ Զարմանալի է, բայց ժամանակակից հայերենում գոյականաստեղծ ամենաբեղուն ածանցները նմանաձայն -ույթ-ն ու -ություն-ն են։
Ուրիշ բան, եթե դասագրքեր գրող մեր լեզվաբանները կամ լեզվական որոշումներ կայացնելու իրավասությամբ օժտված մի մարմին որոշեին, որ ժամանակակից հայերենում -ույթ-ով կազմված բառերում այսուհետ չենք հետևում ավանդական հնչյունափոխությանը և յ-ն պահպանում ենք։ Ի՞նչ կա որ, կարելի էր և նման սկզբունք որդեգրել։ Բայց այդ դեպքում պետք է վերանայվեն նաև արդեն իսկ ույ→ու հնչյունափոխությամբ ստեղծված նույնածանց նորաբանությունները, և հանձնարարվի գրել մշակույթային, մշակույթաբան, շահույթաբեր, շահույթահարկ, արժույթային, արժույթաֆինանսական, մակերևույթային, օդերևույթային, վարձույթային և այլն։ Իսկ մինչ այդ այն լեզվաբանները (որոնք, բարեբախտաբար, բոլո՛ր լեզվաբանները չեն), որոնք գրում են թեքույթային, խոսույթային, ձևույթային ևն, խախտում են հայերենի բառակազմական կանոնները և իրենք իսկ խառնաշփոթ մտցնում մի լեզվի մեջ, որը խառնաշփոթից զերծ պահելը պիտի որ յուրաքանչյուր հայերենագետ լեզվաբանի պարտականությունը լիներ։
Եթե այսպիսի խառնաշփոթի պատճառն «ականջն» է, այսինքն՝ բարեհնչունությունը, ապա տարբեր մարդիկ ունեն տարբեր ականջներ։ Ինչը մեկի ականջին անբարեհունչ է, կարող է մի ուրիշի ականջին շատ բարեհունչ լինել, և հակառակը։ Հետևաբար, ճիշտ չէ բառերի ուղղագրության հարցերը լուծելիս միայն անհատական ականջի քմահաճույքով շարժվել, հատկապես եթե դա չես համաձայնեցրել նաև այլ լեզվաբանների ականջի հետ։ Եթե ընդունում ես լեզվում արդեն առկա ուղղագրական կամ բառակազմական որևէ կանոն, պիտի հետևես դրան։ Կամ էլ այդ կանոնը փոխելու հիմնավոր առաջարկով պիտի հանդես գաս և քո նոր կանոնին հավատարիմ լինես ամենուր և ոչ թե ընտրողաբար, հատկապես երբ խոսքը վերաբերում է միևնույն ածանցով
