3/21/22

Հայերենի «ֆ» տառը

Շատերին է հետաքրքրում, թե ով է ստեղծել հայերենի «ֆ» տառը, եթե այն չի ստեղծել Մեսրոպ Մաշտոցը։ Ոմանք կարդացել են, որ հայերենի «օ» և «ֆ» տառերը հետագայում՝ թերևս 11-րդ դարում, հունարենից են ներմուծվել հայոց այբուբեն, սակայն հունարեն այբուբենում չեն կարողանում գտնել «ֆ»-ին նման տառ։ Պատճառն այն է, որ հունարեն այբուբենի այսօր գործածվող տարբերակում են միայն փնտրում։ Հին դարերում տարածված հունարեն բոլորգիր տառատեսակում «ֆի» տառի (φ) տեսքը մեր «ֆ»-ի նման է։ Կից նկարներում 9-10-րդ դդ. հունարեն ձեռագրերից նմուշներ են, որտեղ կարող եք հստակ տեսնել «ֆ» տառաձևը։ Նկարների աղբյուրը հետևյալ էջն է՝ https://spotlight.vatlib.it/greek-paleography/feature/3-old-round-minuscule, որտեղ կարող եք նաև այլ ձեռագրային նմուշներ տեսնել։





Թյուրքական ծագման բառեր հայերենում

Թարմացվել է 2023 թ. մարտի 30-ին։


Թյուրքական ծագման (թուրքերեն, ադրբեջաներեն, թաթարերեն) բառեր,

որ այսօր գործածական են հայոց լեզվի տարբեր շերտերում (գրական և խոսակցական հայերեն, բարբառներ)


Ներկայացված են այսօր հայերենում այդ բառերին տրվող նշանակությունները, որոնք երբեմն կարող են տարբերվել հենց թյուրքական լեզուներում (կամ հայերենում դրանց ունեցած նախկին) նշանակություններից։

Ցանկը հեռու է ամբողջական լինելուց և դեռևս լրացվելու է նոր միավորներով, և դեռևս կատարվելու են ճշգրտումներ, եթե նկատենք, որ իբրև թյուրքական ներկայացվող բառն իրականում պարսկական կամ արաբական ծագում ունի։ Այդ դեպքում այն տեղափոխելու ենք մեր կազմած մյուս ցանկը, որի հղումը տրված է ներքևում։ 

Հայերենի այսօր կենդանի որոշ բարբառներում կամ բարբառախոսների ավագ սերնդի շրջանում գործածվում են թյուրքական ծագման նաև այնպիսի բառեր, որ այս ցանկում չկան, սակայն դրանք, կարծում ենք, հասկանալի չեն այդ բարբառներով չխոսող հայաստանցիների մեծամասնությանը, ուստի այս ցանկում չեն ներառվելու։

Տեսեք նաև մեր մյուս ցանկը, որ ներկայացնում է հիմնականում նոր պարսկերենից ու արաբերենից փոխառություններ, որոնց մի զգալի մաս հայերենին անցել է դարձյալ թյուրքական լեզուների միջոցով։


Սննդին վերաբերող բառերը ներկայացված են հիմնական ցանկի ներքևում՝ առանձին։ 


Նոր պարսկերեն և արաբերեն բառեր արդի հայերենում

Թարմացվել է 2023 թ. հուլիսի 13-ին։


Նոր պարսկերեն և արաբերեն բառեր, որոնց մի մասը հայերենին անցել է թյուրքական լեզուների միջոցով

Ներկայացվող ցանկը խիստ հեռու է ամբողջական լինելուց և չի հավակնում այդպիսին լինելու։ Այն պարզապես մոտավոր պատկերացում է տալիս արդի հայերենում (գրական լեզու և բարբառներ) դեռևս գործածվող և հայաստանաբնակների մեծ մասի համար հիմնականում հասկանալի այն փոխառությունների մասին, որոնք հայերենին անցել են միջին հայերենի շրջանից մինչև 20-րդ դար նոր պարսկերենից ու արաբերենից, հաճախ թյուրքական լեզուների (թուրքերեն, ադրբեջաներեն) միջոցով։ Ոչ միշտ է հստակ, թե բառն ուղղակի՞ փոխառություն է ծագման լեզվից, թե անցել է հայերենին թյուրքական լեզուների միջոցով։ Նույն բառը կամ դրա բարբառային ձևերից մեկը մի հայերեն բարբառ կարող էր թյուրքական լեզվի միջոցով անցած լինել, իսկ մի ուրիշում տեղ գտած լինել հենց ծագման լեզվից։

Ցանկի բառերի համար ներկայացված են հայերենում այսօր դրանց տրվող նշանակությունները, որոնք երբեմն կարող են տարբերվել ծագման լեզուներում (կամ հայերենում դրանց ունեցած նախկին) նշանակություններից։

Ցանկում ներառել ենք մի քանի վրացերեն ու քրդերեն բառ ևս՝ պարզապես դրանց ծագումը ցույց տալու համար։

Տեսեք նաև թյուրքական ծագման փոխառությունների մեր ցանկը։