6/16/14

Արևի ծագումը տեսնել


«Արևի ծագումը տեսնել» այս կամ այն լեռան կատարից, հորիզոններին իշխող բարձունքներից՝ մի շատ տարածված, շատ հաճելի զբոսանք է Շվեյցարիայում։ Արևի ծագումը տեսնելու համար մարդիկ այս երկրում այնպիսի նեղություններ են հանձն առնում, որ մեզանում կարող է նկատվել առնվազն հիմարություն։ Երևակայիր, սի՛րելիս, որ մարդիկ օրերով՝ գիշեր-ցերեկ մագլցում են Ալպերի կատարները, շատ անգամ անձրևի կամ ձյունի տակ, վտանգավոր առապարներով, սառցադաշտերով, ժայռերի ու մացառների մեջ, որպեսզի մի լեռնակատարից կամ արևի ծագումը դիտեն, կամ լայնարձակ հորիզոնների գեղեցիկ տեսարանների պատճառած հաճույքը մի քանի րոպեով ճաշակեն։ Վտանգներն այնքան մեծ են և այնպես հաճախ լեռնային տուրիստների համար, որ յուրաքանչյուր տարի մի քանի տասնյակի է հասնում զոհերի թիվը։
Մոլորվում են անծանոթ կիրճերում ու սառչում կամ հոսող ձյան հետ տարվում են անդունդները, կամ սխալ անզգույշ քայլով վայր են գլորվում ահագին բարձրություններից ու ջարդուփշուր լինում ձորերի մեջ։ Այնուամենայնիվ, բնության գեղեցկություններին, Ալպերի օդին սիրահար ճանապարհորդները չեն քաշվում ամեն տարի նույն վտանգավոր արահետները մագլցել և նորերը փնտրել, միշտ դեպի վեր, միշտ դերի վե՜ր։ Ինչ ուզում ես ասա, սի՛րելիս, բայց, ըստ իս, մի տրագիկական մեծություն, վեհություն կա դեպի լուսավոր բարձունքները, դեպի անհունը դիմող այս ըմբոստ հոգիների գեղեցիկ խենթության մեջ։ Քեզ չե՞ն գրավում բոցի շուրջը սավառնող և այրվող թիթեռները։ Նույն բանն է։
Անցյալ տարի ցանկությունս այնպես մեծ էր սրանց պես լեռնակատարների վրա շրջել, անծանոթ հովիտներում թափառել, մոտիկից տեսնել վտանգը, ճաշակել գեղեցիկ խենթության պատճառած քաղցր սարսափը, դողալ, բայց նայել մութ անդունդներին, լսել խորխորատների մեջ փշրվող ջրվեժների հառաչանքը, տեսնել այն զարմանալի ծառերը, որոնք, ասես երկրից խռոված, սիրում են անմատչելի բարձունքները, որտեղից նրանք ամառ թե ձմեռ փսփսում են աստղերի հետ, տնքում ու գանգատվում փոթորիկների տակ։ Այնպես էի ուզում գեթ մի անգամ արծիվների շնչած օդը շնչել, նրանց պես երկնքին մոտ զգալ ինձ, որ, չնայելով իմ բոլոր անկարողության, լեռնային ճանապարհորդություն կատարելու իմ խղճուկ անզորության, հանձն առա ուսանող ընկերներիս հրավերը մի լեռնակատար բարձրանալ, այն էլ ձմեռ ժամանակ։
Հունվարի տոներն էին։ Իմ ընկերներն էին մի գրիզոնցի երիտասարդ, մի գերմանացի՝ Հանովրից, և էլի մի ուրիշ ուսանող՝ դարձյալ Գերմանիայից։ Լոզանից ճանապարհ ընկանք երկաթուղով առավոտյան ժամի 4-ին։ Գնացքը լիքն էր նույն զբոսանքի գնացող ջահիլ աղջիկներով ու երիտասարդներով, օտարականներ ու տեղացիներ, պայուսակները թիկունքներին, լավ կապած, ոտներին լեռնային հաստ կոշիկներ, իսկ ձեռներին մի-մի հաստ, երկար գավազան։ Աղմուկ, ճիչ, ուրախություն, սրախոսություններ։ Լուսաբացից առաջ հասանք լեռան ստորոտը, և սկսվեց վերելքը։ Մեզանից առաջ քանի մի ուղեկիցներով հանդարտ բարձրանում էր մեր փիլիսոփայության երիտասարդ պրոֆեսսոր Միյյու, որ Ալպերի ջերմ սիրահար է և ամբողջ ամառ թափառում է լեռներում։

6/11/14

Խրիմյան Հայրիկը՝ «կլորակ գնդակ», կամ նմուշներ Խրիմյան Հայրիկի համով-հոտով խոսքից



Այն բանից հետո, որ Խրիմյան Հայրիկի կաթողիկոսական ընտրությունը հաստատվեց Ռուսաց կայսեր կողմից, Էջմիածնից պատվիրակություն գնաց Երուսաղեմ՝ նրան բերելու Էջմիածին։ 1893 թվականն էր։ Ճանապարհին այցելում էին այս կամ այն երկրի հայկական համայնք, ուր մեծ ընդունելություն էին կազմակերպում տեղի հայերը։ Այս ամբողջ ճամփորդությունը մանրամասնորեն ներկայացնում է Մեսրովբ վրդ. Տեր-Մովսիսյանցը «Ուղեւորութիւն Տ. Տ. Մկրտիչ Վեհ. Կաթուղիկոսի Ամենայն Հայոց Երուսաղէմից Էջմիածին» ուղեգրության մեջ՝ հրատարակված 1894 թ.-ին Էջմիածնում։ Ներկայացնում ենք Խրիմյան Հայրիկի արտասանած խոսքերից հատվածներ, որ քաղել ենք այդ գրքից։ Այնքան պարզ ու անպաճույճ, հումորով լեցուն խոսք ունի Խրիմյանը, որ չկամեցանք այն մենակ վայելել և մի քիչ էլ նրանից բաժին ենք հանում մեր ընթերցողներին։

6/7/14

Ծանոթագրություններով և բազմագլուխ գրքի պատրաստման հնարքներ տեքստային խմբագրիչում

Եթե գրում կամ թարգմանում եք գիրք կամ աշխատություն, որն ունի մեկից ավել գլուխներ, բազմաթիվ ծանոթագրություններ ու գործածում է փաստաթղթի ներսում եղած հղումներ, այնուհետև ուզում եք այդ գիրքը ճիշտ ձևավորմամբ և ցանկային հղումներով pdf-ի վերածել, ապա այս մի քանի հուշումը Ձեզ համար է։

Սկսենք ծանոթագրություններից։ Ծանոթագրություն դնել, կարծում ենք, բոլորն էլ գիտեն։ Բայց ենթադրենք՝ ուզում եք, որ յուրաքանչյուր գլխի (կամ բաժնի) ծանոթագրությունները սկսվեն 1-ից և ոչ թե շարունակվեն նախորդ գլխից։ Սա տարբեր կերպ է կատարվում MS Word-ում և LibreOffice-ի Writer-ում։

6/3/14

Լինուքս-4. Տերմինալ. նախագիտելիք

Նախորդ մասը՝ այստեղ։

Տերմինալը Լինուքսում մի գործիք է, որով հրամաններ են տրվում այս կամ այն գործողության կատարման համար։ Իսկական տերմինալը ժամանակին գործածվող առանձին մի սարք էր՝ դարձյալ հրամանների իրականացման համար, որն այսօր չի գործածվում։ Այդ իսկ պատճառով լինուքսյան տերմինալը երբեմն կոչում են terminal emulator/simulator, այսինքն՝ տերմինալին նմանակող։ Քանի որ տերմինալը բացվում է պատուհանիկի տեսքով, այն կարող ենք նաև հրամանապատուհան կոչել՝ ելնելով նրա՝ մեզ համար տեսանելի արտաքին տեսքից։ Սովորաբար տերմինալը գտնվում է ծրագրացանկերի Accessories բաժնում։ Այն կարելի է կանչել, այսինքն՝ բացել, ctrl alt T ստեղնային համադրությամբ։

Ինչ կարելի է անել pdf-ի հետ Լինուքսում և ինչպես

(Հոդվածը թարմացվել է 2016 թ. մայիսի 25-ին)։

Թեև Adobe Acrobat ծրագիրը Լինուքսում գործածել չենք կարող, սակայն կարող ենք pdf-ի հետ բազմաթիվ գործողություններ կատարել մի շարք ծրագրերի կամ ծրագրային գործիքների միջոցով։ Դրանցից կառանձնացնենք հետևյալները՝ cups-pdf, okular, pdftk, ghostscript, poppler-utils, qpdf, imagemagick, pdfmod, pdfshuffler, pdfsam, xournal։

Բացատրենք, թե սրանցից որն ինչի համար է հարմար գործածել։

Սկսենք ամենաանհրաժեշտից՝ ընթերցիչից*։ Թեև pdf-ի մի քանի ընթերցիչ կա Լինուքսի համար, սակայն ամենաշատ հարմարություններ ունեցողը Okular-ն է, որը ոչ միայն pdf է ընթերցում, այլև djvu, epub, fb2 և այլն։ Բացի դրանից, Okular-ում կարելի է գունանշումներ անել և նշումներ կցել, ոչ միայն pdf-ների ներսում, այլև այն բոլոր ձևաչափերով նիշքերի, որոնք ընթերցում է Օkular-ը։ Սակայն սրա վերաբերյալ պետք է գիտենալ հետևյալը։ Գունանշումներն ու կցվող նշումները տեսանելի են միայն Օկուլարում և, եթե Ձեր համակարգչում տեղակայված է poppler-utils-ի 0.20 տարբերակից ավելի ցածր տարբերակ, ապա Դուք չեք կարող այդ նշումները, Save as հրամանի միջոցով պահպանելով pdf ձևաչափում, փոխանցել մի ուրիշին։ Դուք կարող եք դրանք պահպանել, եթե գործածեք Օկուլարի ներսում եղած Export as document archive հրամանը, որը ստեղծում է .okular ընդլայնմամբ նիշք։ Եվ այս դեպքում Ձեր նշումներով նիշքը կարող եք փոխանցել նրան, ով նույնպես ունի Okular ծրագիրը։ Պետք է գիտենալ նաև, որ, եթե փոխեք նշումներով pdf նիշքի անունը (բայց ո՛չ .okular ընդլայնմամբ նիշքի), նշումները կկորցնեք։

* Թարմացում։ 2015 թ. սեպտեմբերից FoxitReader ծրագիրը նաև Լինուքսի համար է թողարկվում։ Սա բազմաթիվ հնարավորություններով ծրագիր է (մատիտով և մուտքագրմամբ նշումների, էջանիշների հավելում ևն)։ Բացի դրանից, այս ծրագրի ուինդոուսյան տարբերակը ևս կարելի է աշխատեցնել Wine-ով։

6/2/14

Կոչական ու շեշտ կամ այն մասին, որ մեզնից խորամանկորեն թաքցնում են, որ բոլորս էլ մի քիչ «լոռեցի» ենք ;)

(Հոդվածը թարմացվել է 2016 թ. մարտի 23-ին. վերջում ավելացրել ենք ևս մեկ օրինակ)։

Դպրոցից սկսած՝ մեզ սովորեցնում են, որ հայերենում շեշտակիր է բառի վերջին վանկը։ Նշվում է նաև մի քանի բառային բացառություն, ինչպես՝ գոնե, միգուցե և էլի մի քանի բառ։ Սա ճիշտ է, բայց մի վերապահությամբ։ Հայերենում կոչականները պարտադիր չէ, որ վերջին վանկի վրա շեշտ առնեն. շատ հաճախ նրանց առաջին վանկն է շեշտվում, և սա շատ հնուց՝ միջնադարից եկած առոգանական առանձնահատկություն է։ Վերջին հարյուրամյակի հրատարակություններում մենք կոչականների վերջնավանկ շեշտադրության ենք միշտ հանդիպում, բայց սա իրականում  երբեմն արհեստական շեշտադրություն է։ Այսպես չէ հին հրատարակություններում և միջնադարյան ձեռագրերում։ Հին հրատարակություններում և միջնադարյան ձեռագրերում շատ հաճախ կարելի է հանդիպել կոչականի սկզբնավանկ շեշտադրության։ Այս տարբերության պատճառն այն չէ, որ հայերենում կոչականի շեշտադրությունը մեծապես փոխվել է վերջին հարյուրամյակում։ Պատճառն արհեստական կանոնապահությունն է։ Իրականում հայերենում իրո՛ք կոչականը հաճախ սկզբնավանկ շեշտադրություն ունի, ինչպես միջնադարում և նախախորհրդային շրջանում։ Որպեսզի համոզվեք, որ սա ճիշտ է, մոռացեք հայերենում շեշտակրության օրենքի մասին և փորձեք ուշադիր լսել, թե հայերն ինչ շեշտադրությամբ են բնական խոսքում կոչականը գործածում, հենց Դուք ինքնե՛րդ ինչպիսի շեշտադրություն եք գործածում մարդկանց կանչելիս։ Կնկատեք, որ շատ հաճախ, իրոք, առաջին վանկն եք շեշտում։ Դիտարկեք այս օրինակները.

«Ուրբաթագիրքը», «Պարզատումարը» և այլ գրքեր՝ pdf ձևաչափով



(Հոդվածը վերջին անգամ փոփոխվել է 2021 թ. օգոստոսի 3-ին)

Այս գրառումն ուղեցույց է նրանց համար, ովքեր չգիտեն ինչպես  pdf նիշքի տեսքով ձեռք բերել գրքեր այն առցանց գրադարաններից, որոնք գրքերի ներբեռնման գործիք չեն տրամադրում։ Առաջին հերթին դա ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարանի կայքն է, որում ներկայացված են Հայաստանի ազգային գրադարանի և ԳԱԱ գրադարանի թվայնացրած գրքերը։ Ապա՝ նաև webaram կայքը, որից գրքեր ձեռք բերելու համար կարդացեք ներքոշարադրյալ Բ միջոցի մասին։

Եթե օգտվում եք Ակադեմիայի գրադարանի կայքի՝ ներքոբերյալ նկարում տեսանելի ժողովածուներից (գրքերի էջերի հասցեները սկսվում են http://greenstone.flib.sci.am-ով), ապա դրանցում առկա գրքերը pdf ձևաչափով չեն տրամադրվում. կայքը թույլ է տալիս դրանք առցանց ընթերցիչով կարդալ, բայց ցույց չի տալիս որևէ հնարավորություն՝ այդ գրքերը pdf կամ այլ ձեւաչափով ներբեռնելու համար։ Սակայն այդպիսի հնարավորություն, այնուամենայնիվ, կա։ Պարզապես այն թաքցրել են մեզնից, իսկ մենք թաքնվածն ի հայտ կբերենք ։)


Առաջարկում ենք երկու միջոց՝ այդ գրքերը pdf տարբերակով ունենալու համար։

Ա միջոց

Այդ գրքերի pdf տարբերակները թաքնված են, և դրանք կարելի է «բացահայտել»՝ առցանց ընթերցիչով բացված գրքի հասցեի տողում կատարելով փոքրիկ փոփոխություն։ Ջնջեք հասցեի վերջնամասը՝  _index.html, փոխարենը գրեք .pdf և սեղմեք մուտքի ստեղնը։ Սա կբացի նույն գիրքը pdf տարբերակով։

Օրինակ՝ ենթադրենք «Ազգային սահմանադրութեան» գիրքն եք բացել առցանց ընթերցիչով։ Այդ էջի հասցեն հետևյալն է՝

http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/collect/haygirq/book/azgayin_sahmanadrutyun_index.html

Հիմա այս հասցեն դարձրեք՝

http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/collect/haygirq/book/azgayin_sahmanadrutyun.pdf

Գիրքը ներբեռնելու համար սեղմեք ctrl S ստեղնային համադրությունը։ Եթե դա չի գործում, ապա, եթե գիրքը ծավալուն է, պետք է մի փոքր սպասեք, մինչև ամբողջությամբ բացվի, հետո սեղմեք բացված pdf-ի վերին աջ անկյունում գտնվող այն պատկերակի վրա, որը թույլ է տալիս նիշքը ներբեռնել։

Եթե պարզվի, որ գիրքը շատ ծանր է, և նպատակահարմար չլինի այն ամբողջությամբ ներբեռնել, քանի որ Ձեզ անհրաժեշտ է գրքի միայն մի հատված, ապա կարող եք օգտվել հաջորդ միջոցից։

Բ միջոց

Եթե բացեք Ձեզ անհրաժեշտ գիրքը, առցանց ընթերցիչում կգտնեք գրքի անհրաժեշտ էջերը տպելու գործիք`






Դրա միջոցով կարող եք Ձեզ անհրաժեշտ էջերը տպել որպես pdf, եթե համակարգչում տեղակայված ունեք pdf-ի տպիչ։ Եթե գործածում եք Ուինդոուս համակարգը, այդպիսի տպիչ է, օրինակ, BullZip-ը, որը նաև կցում է pdf նիշքեր։ Սա պետք կլինի այն դեպքում, եթե պետք է հետո առանձին հատվածներ կցեք ու մեկ նիշքի վերածեք։ Նաև պետք կգա այն դեպքում, եթե գրքի Ձեզ անհրաժեշտ մասը ծավալուն է. միանգամից շատ էջեր տպելը կարող է խիստ ծանրաբեռնել համակարգիչը և անհաջողությամբ պսակվել, ուստի խորհուրդ ենք տալիս ծավալուն հատվածները տպել մաս-մաս, ասենք՝ միայն 50 էջ, հետո ևս 50 և այսպես շարունակ։ Այս դեպքում գրքի Ձեզ անհրաժեշտ մասը կունենաք մի քանի pdf-ով, որոնք մեկ pdf-ի վերածելու համար էլ Ձեզ անհրաժեշտ է կցող ծրագիր (եթե ունեք Adobe Acrobat ծրագիրը, pdf-ներ կցող այլ ծրագրի կարիք չունեք)։

Եթե Լինուքս համակարգն եք գործածում, ապա նույն գործողությունները կատարելու համար Ձեզ ևս անհրաժեշտ են pdf-ի տպիչ և pdf կցող ծրագիր։ Դրանք ունենալու համար տեղակայեք cups-pdf և pdfsam կամ pdf chain ծրագրային փաթեթները։ Առաջինը տպիչ է, երկրորդը՝ pdf-ներ կցող կամ մասնատող շատ հարմար ծրագիր։
****************************

Եթե նույն գրադարանի մյուս ժողովածուներում տեղադրված գրքերի pdf-ներն եք ուզում ձեռք բերել(էջերի հասցեները սկսվում են http://serials.flib.sci.am-ով), պետք է բացել գիրքը, սեղմել վերին աջ անկյունում երևացող i տառի վրա (այսպես է պետք վարվել նաև նմանատիպ ընթերցիչներ ունեցող այլ կայքերում ևս, օրինակ՝ archive.org-ում)։ Բացվող պատուհանիկում էլ սեղմեք pdf-ի պատկերակի վրա այնպես, ինչպես բացատրված է ստորև՝ նկարում։



Այդ բաժինների գրքերը հենց Ակադեմիայի գրադարանի կայքում փնտրելիս (դրանք կարելի է փնտրել նաև «Հայ գիրք» շտեմարանի ցուցակի միջոցով) Ձեզ անհրաժեշտ է գիտենալ հետևյալը։

Գրքերն այնտեղ ներկայացված են հորիզոնական շարքով, գրքի պատկերների տեսքով։ Երբ սեղմում եք որևէ գրքի պատկերի վրա, սեղմման համար ընտրեք դրա ներքևի աջ անկյունում գտնվող գրքույկանման փոքրիկ պատկերակը։
Եթե սեղմեք գրքի պատկերի այլ հատվածներում, կհայտնվեք կամ բովանդակության հղումներ ունեցող էջում, կամ էլ «դատարկ» էջում, ուր ոչ բովանդակության հղումներ կան, ոչ էլ՝ գիրքը տեսնելու որևէ այլ հնարավորություն։

Եթե պարզվի, որ տեխնիկական խնդիր կա և գիրքն ընթերցիչով չի բացվում, գրքի pdf տարբերակը բացելու համար կատարեք հետևյալ փոփոխությունը հասցեում. հասցեի վերջից՝ /book/ մասից հետո, ջնջեք ինչ որ կա և փոխարենը գրեք Binder1.pdf (Binder-ը՝ մեծատառով)։

Օրինակ՝http://serials.flib.sci.am/Founders/Acharyan%20LQ1/book/index.html#page/1/mode/2up

Այս հասցեն պիտի դառնա՝
http://serials.flib.sci.am/Founders/Acharyan%20LQ1/book/Binder1.pdf