Սա Բիթլիսի վիլայեթի Խիզանի գավառի Մամռտանք գավառակի մանրամասն քարտեզն է*, որում կարելի է տեսնել Սեղ գյուղը, որից 1915 թվականին գաղթած ընտանիքների մի մասը 1927-ին հիմնել է Գեղարքունիքի Նորակերտ գյուղը (նախկին Վարդենիսի շրջանում)։ Սեղի կողքին Ապարանք գյուղն է՝ միջնադարյան նշանավոր Ապարանից Սբ Խաչ վանքով, որի պատմությունը գրել է Գրիգոր Նարեկացին։
Այս գավառակի մասին ստորև ներկայացված տեղեկությունները Ա-Դոյի (Հովհաննես Տեր-Մարտիրոսյան) «Վանի, Բիթլիսի և Էրզրումի վիլայեթները» գրքից են։ Ամբողջ գիրքը կարող եք ներբեռնել հետևյալ հղմամբ՝ http://greenstone.flib.sci.am/…/haj…/book/van_bitlis1912.pdf։
«Ահա Քուրդիստանի լեռների այս մասում Մօկսին, Կառկառին, և Կարճկանին սահմանակից ընկած է Խիզանի գաւառը, կազմելով Բիթլիսի սանջակի հարաւ-արևելեան ծայրը։
Գաւառի մակերևոյթն իր կազմութեամբ մի հետաքրքիր պատկեր է ներկայացնում. հիւսիսային և արևելեան մասերում երկիրը լեռնոտ է և խոր ձորերով ակօսւած, ինչպէս Մօկսն ու Կառկառն էին. տեղ-տեղ լեռները պատած են անտառներով, իսկ հարաւային և արևմտեան մասերում դաշտային է։
Գաւառի երկարութեամբ վազում է Խիզան գետը, որի բազմաթիւ ճիւղերը ոռոգում են գաւառի մի խոշոր մասը. կլիման բարեխառն է, տեղ-տեղ նոյն իսկ տաք, իսկ հողը բարեբեր է մանաւանդ դաշտային մասերում։
Գաւառը բաղկացած է երեք գաւառակներից. դրանք են՝ Մամռտանքը, Սպարկերտը և Խիզանը, որոնք կողք կողքի ընկած են Մօկսի և Կառկառի սահմաններից սկսած մինչև գաւառաբերանը։
....
Մամռտանքը բաղկացած է 16 հայաբնակ գիւղերից. քրդաբնակ գիւղերի թիւը անյայտ է. հայաբնակ գիւղերից նշանաւոր են Սէղը եւ Ապարանքը։ Վերջինս իբր եղել է նախնի հայ նախարարներից մէկի ապարանքը, որից և մնացել է մինչև այժմ այդ անունը։ Այս գիւղի մօտ գտնւում է Ապարանից Ս. Խաչի վանքը, որ եղել է Մօկաց եպիսկոպոսանիստ աթոռը։
....
Խիզանի գաւառը 1896 թւի ջարդերի ժամանակ մեծամեծ զրկանքներ կրեց. միմիայն Մամռտանքն ունեցաւ 160 սպանւած, Խիզան ունեցաւ աւելի քան 400 սպանւած, ժողովրդից շատերը գաղթեցին և շատերին էլ կրօնափոխ եղան։
.... Բարբարոսները Ս. Խաչ վանքի վանահայր Սահակ վարդապետին կենդանի տիկ հանեցին։ Գէլ գիւղացի Ֆախկի Մահասը և Կապարսցի Ահմէդը երկու եղբայրներ իրար վրայ դրած ցցով գետնին գամեցին»։
Ա-Դօ, Վանի, Բիթլիսի և Էրզրումի վիլայէթները, Երևան, 1912 թ., էջ 91-92
* Քարտեզի աղբյուրը դեռ չեմ պարզել. հենց գտնեմ, դրա մասին կավելացնեմ նյութում։
Մամռտանքի գյուղերի ցանկը (նույն գրքից)
