Սուրբ Գի՞րք/Ծնո՞ւնդ, թե Սուրբ գիրք/ծնունդ

 

«Լեզվաոճական ուղեցույցում» լրացրի այս թեմայով հոդվածը։ Պատճենում եմ այստեղ, մինչև կտեղադրեմ ամբողջական գրքի հերթական տարբերակը։

✗ Շնորհավոր Սուրբ ծնունդ →

✔ Շնորհավոր Սուրբ Ծնունդ

✗ Առաջին հերթին նրանք թարգմանեցին Սուրբ գիրքը։ →

✔ Առաջին հերթին նրանք թարգմանեցին Սուրբ Գիրքը։

Թե՛ Մեյթիխանյանի ուղղագրական բառարանում, թե՛ Գյուրջինյանի «Մեծատա՞ռ, թե՞ փոքրատառ» տեղեկատուում Սուրբ Գիրք-ի համար տրված է ընդունելի երկու ուղղագրական տարբերակ, որոնցից առաջինը երկուսում էլ մեծատառովն է (Սուրբ Գիրք), երկրորդը՝ փոքրատառովը (Սուրբ գիրք)։ Սակայն երկրորդ տարբերակը չի կարող ճիշտ լինել այն պատճառով, որ այս գրքի բուն անունը Գիրք-ն է, Սուրբ-ն ընդամենը հավելյալ մակդիր է։ Աստվածաշնչի մյուս անունը՝ Գիրք-ը, որ հունարեն «բիբլիա»-ի թարգմանությունն է, գրաբարում սովորաբար հենց առանց «սուրբ» մակդրի է հանդես գալիս։ Իսկ աշխարհաբարում սովորաբար «Սուրբ»-ով ենք գործածում՝ սովորական գրքից տարբերելու համար։ Մինչդեռ երբ գրում ենք Սուրբ գիրք՝ միայն առաջին բառը մեծատառով, խոսում ենք մի գրքի մասին, որի անունը «Սուրբ» է, ինչպես եթե գրեինք Աստվածաշունչ գիրք / Աստվածաշունչ մատյան, որտեղ գրքի անունը միայն Աստվածաշունչ-ն է, իսկ գիրք-ը հասարակ գոյական է։ Այդպես նաև Սուրբ գիրք-ի մեջ է գիրք-ը հասարակ գոյական և ոչ թե անվան մաս։ Այսինքն՝ այս վերջին դեպքում գիրք-ը անվան մաս լինելուց դադարում է և վերածվում հասարակ գոյականի։

Բացի դրանից, այն լեզուներում, որոնցում բաղադրյալ հատուկ անունները գրվում են այն նույն սկզբունքներով, որոնցով գրվում են արևելահայերենում (այսինքն՝ եթե պայմանական անվան հետ գործ չունենք, միայն առաջին բառը՝ մեծատառով), Սուրբ Գիրք-ն էլ, Սուրբ Ծնունդ-ն էլ գրվում են մեծատառով սկսվող երկրորդ բաղադրիչով։ Այդպես են գրում թե՛ ռուսերենում (որի համապատասխան կանոնների վրա են գերազանցապես ձևվել արևելահայերենի՝ մեծատառի գործածության կանոնները), թե՛ ֆրանսերենում (որի ազդեցությունն էլ այս հարցում իր հերթին կրում է ռուսերենը)։ Պատճառը շատ հավատացյալ լինելը չէ․ պատճառը գիտելիքն է և հասարակ տրամաբանությունը։ Եթե այս բաղադրյալ անվան մեջ բուն անունը Գիրքն է (Писание, Écritures), որը կարող է նաև առանց «Սուրբ» մակդրի գործածվել (առանց священное/saintes-ի), այն չի կարող գրվել փոքրատառով։ Ոչ միայն նշված, այլև այլ լեզուներում է սովորական, ինչպես գրաբարում, Աստվածաշնչի այս մյուս անունը նաև առանց «Սուրբ» մակդրի գործածել (օրինակ՝ անգլ. Scripture(s)՝ առանց Holy-ի)։

Թեև «Բաղադրյալ հատուկ անուններում մեծատառերի գործածության մասին» կանոնախմբի («Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու», Երևան, 2006, էջ 286-294) 2Ը-գ) կետում որպես ճիշտ տարբերակ տրված է Սուրբ ծնունդ կամ Սուրբ ծննդի տոն գրելաձևը (նույնը կրկնվում է նաև Մեյթիխանյանի ուղղագրական բառարանում, բայց, բարեբախտաբար, ո՛չ՝ Գյուրջինյանի), սակայն այն վստահաբար սխալ է և հակասում է այդ նույն կանոնում բերված մնացած օրինակներին։ Որովհետև, ինչպես արդեն ասացինք Սուրբ Գիրք-ի վերաբերյալ, այստեղ նույնպես տոնի հիմնական անունը Ծնունդ-ն է կամ Ծննդյան տոն-ը, ոչ թե Սուրբ-ը։ Սուրբ-ը կարող էր և չլինել. հմմտ. Հարության տոն / Սբ Հարության տոն, Զատկի տոն / Սբ Զատկի տոն, Համբարձման տոն / Սբ Համբարձման տոն և այլն։ Ուրիշ բան, եթե գրեինք Քրիստոսի ծննդյան տոն։ Իսկ տոնի ավելի ընդարձակ ու ճիշտ անունն է Սբ Ծնունդ և Աստվածահայտնություն (Հայ առաքելական եկեղեցու պարագայում)։

Բացի դրանից, նույն կանոնախմբի հաջորդ կետում (3) նշված է, որ թույլատրվում է մեծատառի ազատ գործածություն մի շարք դեպքերում, որոնցից մեկը Հայոց եկեղեցու պաշտոնական լեզուն է։ Իսկ Հայոց եկեղեցու պաշտոնական լեզվում Սբ Ծնունդ-ի Ծնունդ-ը երբեք փոքրատառով չի գրվում։ Ուստի մենք իրավունք ունենք Հայոց եկեղեցու տոների անվանումները գրելու այնպես, ինչպես ընդունված է եկեղեցու պաշտոնական լեզվում։ Սակայն, ինչպես վերևում արդեն գրեցինք, այս Ծնունդ-ը մեծատառով գրելու պատճառը ոչ թե կրոնական է, այլ այն, որ դա է տոնի հիմնական անունը, իսկ Սուրբ-ը՝ ընդամենը հավելված։

Բերենք հայ գրականությունից մի քանի օրինակ, որտեղ երևում է, որ տոնի բուն անունը Ծնունդ-ն է։

Առհասարակ Ջավադ-խանը բավական սեր է ունեցել դեպի հայերը, նա հաճախում էր հայոց եկեղեցին և Ծննդյան տոնին փող էր ընծայում, որ խաչը իր անունով ջրից հանեն: (Րաֆֆի, «Երկու ամիս Աղվանից և Սյունյաց աշխարհներում»)

Նշխարք շինելիս` մեկ կամ երկու ֆունտ ալյուր տուն տանել, պատրաստած նշխարքը գողանալ ուտել և կամ մեկ բանի հետ փոխել, Զատկի տոնին քահանայի հետ խաչ ու Ավետարանով տնե տուն ման գալ, ներկած ձվեր կամ եղոտ բլիթներ հավաքել, Ծննդյան տոնին «Այսօր տոն է»-ի ման գալ, փող ու չոր միրգ հավաքել... (Ռափայել Պատկանյան, «Մոնթեն մինչև վեր»)

Հիշո՞ւմ եք, տիկին Աշինգեր, ձմեռը Ծննդյան տոնին մի անգամ եկա և պարոնի համար կարկանդակ բերի: (Ակսել Բակունց, «Խաչատուր Աբովյան»)

Ծննդյան տոնն է, և նա շտապում է ավետիք տանել իր բոլոր ծխականներին: (Ստեփան Զորյան, «Ցանկապատ»)

Նոր տարվա շնորհավորական փոխայցելությունները դեռ չէին դադարել, երբ վրա հասավ Ծննդյան տոնը: (Մկրտիչ Խերանյան, «Ձայն տուր, ով ծովակ»)

Միայն թե շուտ վերջանա այս տարօրինակ ժողովուրդը, միայն թե եկող Ծննդյան տոնին ավարտվի պատերազմը: (Խաժակ Գյուլնազարյան, «Ինչ-որ տեղ վերջանում էր հորիզոնը»)

Ծննդյան տոնին խառնված է և նոր տարվա գալուստը, ամենուր տոնածառներ են, կարմրակապ ու ճերմակամորուս ձմեռ պապիներ, եկեղեցու շուրջը բացված բարեկենդանի տոնավաճառ.... (Սիլվա Կապուտիկյան, «Գույներ նույն խճանկարից»)

Ծննդյան տոնին հավաքվածներից չկային միայն Սեմն ու Սյուզին, մի շաբաթ առաջ նրանք արդեն վերադարձել էին Հարավային Ամերիկա: (Վարդգես Պետրոսյան, «Կրակե շապիկ»)