Մոկաց քաղցրիկ հիշատակներ

Մայրիկիս հայրական տատիկը՝ Շուշանը, Մոկաց Գոմանս գյուղից էր (տեղացիների լեզվով՝ Գյումանց)։ Գաղթել էր 1915 թվականին Անդրանիկի գնդի պաշտպանությամբ, ինչ-որ ժամանակ մնացել Էջմիածնում հավաքված գաղթականների մեջ և այդտեղ էլ՝ ընդհանուր գերեզմաններում, թաղել իր որոշ հարազատների։ Շուշան տատիկը գնաց իր նախնիներին միացավ, երբ ես 7 տարեկան էի։ Այստեղ կներկայացնեմ երկու ոտանավոր-խաղ, որոնք մեզ հիշատակ են մնացել Շուշան տատիկից։ Կարծում եմ՝ սրանք հետաքրքիր կլինեն մեր բանահավաք-ազգագրագետներին։ Շուշան տատիկն իր թոռնիկներին հրավիրում էր մի խաղի՝ «բուճ էնելու», այսինքն՝ ճակատ ճակատի խփելու, հետևյալ շուտասելուկով.

Օկե, դոկե, դընազա,

Չալե, չավուշ, վըրկազա,

Մախտա կոճակ,

Տան պլոճակ,

Ճա՛ն, արի՛, ճո՛ւկ։

Այս «ճուկ»-ն ասելիս էլ պետք է ճակատը խփել երեխայի ճակատին։ «Բուճ էնել» արտահայտությունը բարբառային բառարաններում վկայված չէ։ Այն նշանակում է «ճակատ ճակատի խփել» հավանաբար մանկական լեզվով։ «Բուճ» բառը գուլպա է նշանակում որոշ բարբառներով, բայց ո՛չ մոկաց բարբառով. մոկսեցիները գուլպային «թաթ» էին ասում, ինչպես վանեցիները։

Արդեն իմ տատիկը՝ Շուշանի հարսը, իր մոկսեցի սկեսուրից սովորել, ապա ինձ՝ իր թոռնուհուն, սովորեցրել է մի ոտանավոր՝ «դանդաղասելուկ», որը կներկայացնեմ ստորև։ Այս ոտանավորը սովորական ոտանավոր չէ. այն արտասանվում է միայն մի գործողության կատարման ժամանակ՝ խառնված երկար մազերը սանրելու։ Տատիկս ոտանավորն արտասանում էր, երբ սանրում էր իմ խառնված երկար մազերը, երբ ես դպրոցական էի։ Տատիկս դրա առաջին երեք տողն արտասանում էր փոքր-ինչ «մաքրված» արտասանությամբ, իսկ ես այն կներկայացնեմ այնպես, ինչպես, կարծում եմ, պիտի արտասաներ մոկսեցի Շուշան տատը։

Օղորմի էն պառվու խոքյո՜ւն,

Օր կյնաց Էրուսաղե՜մ,

Շատ քյար քյաղե՜ց,

Ավազ մաղե՜ց,

Չուզեց ուր ջանին արքայութե՜ն,

Ուզեց խառնակ մազին ի՛ստակութե՜ն։