Հրաչյա Աճառյան
Հայոց լեզվի պատմություն
◇ I մաս
◇ II մաս
Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի
◇ Ներածություն
◇ Հտ. 1
◇ Հտ. 2
◇ Հտ. 3
◇ Հտ. 4, գիրք Ա
◇ Հտ. 4, գիրք Բ
◇ Հտ. 5
◇ Հտ. 6
◇ [Հտ. 7]
Հայոց լեզվի պատմություն
I մաս
Երևան 1940 թ.
• Առաջաբան
• Հնդեվրոպական նախաշրջան
• Հնդեվրոպական բարբառները և հայերենի դիրքը նրանց միջև
• Միջերկրական կամ եգեյան քաղաքակրթության ազդեցությունը
• Նախահայերեն լեզուն և հախահայերի քաղաքակրթության ուրվագիծը
• Հաթերենի, թրակերենի, փռյուգերենի ու փոքրասիական լեզուների ազդեցությունը հայերենի վրա
• Խալդերենի ազդեցությունը հայերենի վրա
• Միտաներենի ազդեցությունը հայերենի վրա
• Ասուրերենի ազդեցությունը հայերենի վրա
• Հայաստանի այլ բնիկների և կովկասյանների ազդեցությունը հայերենի վրա
• Իրանական ազդեցությունը հայերենի վրա
• Հռովմեական ազդեցությունը հայերենի վրա
• Ասորական ազդեցությունը հայերենի վրա
II մաս
Երևան, 1951 թ.
• Հեղինակի կողմից
• Առաջաբան
• Հունական փոխառությունները հայերենում
• Եբրայական փոխառությունները հայերենում
• Վիպասանական հայերեն
• Մեսրոպյան հայերեն
• Գրաբարը խոսակցակա՞ն լեզու էր
• Հետմեսրոպյան հայերեն
• Ե դարի հայերեն բարբառները
• Հունաբան հայերեն
• Արաբական փոխառությունները հայերենում
• Վրացերենի ազդեցությունը հայերենի վրա
• Միջին հայերեն
• Թուրքական փոխառությունները հայերենում
• Եվրոպական փոխառությունները հայերենում և լատինաբան հայերեն
• Հայերենի բարբառները
• Հայ բարբառների ծագման ժամանակը
• Աշխարհաբար կամ նոր հայերեն
• Գրապայքար, վերամշակումներ և միության փորձեր
• Նոր եվրոպական լեզուների և ռուսերենի ազդեցությունը հայերենի վրա
• Վերջաբան
Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի
Համեմատությամբ 562 լեզուների. Խմբ.` պրոֆ. Էդ. Աղայան. ՀՍՍՌ ԳԱ Լեզվի ին-տ., Երևան, ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ.
Ներածություն
Երևան, 1955
Հրաչյա Աճառյանը և իր «Լիակատար քերականության ներածությունը»
ԱՌԱՋԻՆ ՄԱՍ - ԼԵԶՎԱԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
Գլուխ Ա. Լեզվաբանությունը իբր գիտություն
Գլուխ Բ. Ի՞նչ է լեզուն
Գլուխ Գ. Լեզվի ծագումը
Գլուխ Դ. Լեզվի հոգեբանական կողմը. ներքին լեզու և արտաքին լեզու
Գլուխ Ե. Լեզվի բնախոսական կողմը
Գլուխ Զ. Լեզվի հասարակական կողմը
Գլուխ Է. Լեզվի փոխանցումը
Գլուխ Ը. Լեզվի էվոլյուցիան
Գլուխ Թ. Լեզվի կենսաբանությունը
Գլուխ Ժ. Լեզվի հատկությունները և կատարելությունը
Գլուխ ԺԱ. Օտար ազդեցություններ
Գլուխ ԺԲ. Անհատական կամքը լեզվի մեջ
Գլուխ ԺԳ. Լեզվաբանության բաժինները
ԵՐԿՐՈՐԴ ՄԱՍ - ԼԵԶՈՒՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒԹՅՈՒՆԸ
Գլուխ ԺԴ. Լեզուների ցեղակցությունը
Գլուխ ԺԵ. Լեզուների վիճակագրությունը և դասակարգումը
Գլուխ ԺԶ. Լեզվաընտանիքների բնորոշումը
Գլուխ ԺԷ. Նախալեզուների վերականգնումը
Գլուխ ԺԸ. Ընդհանուր նախալեզու
Հավելված
Ցանկեր
Հտ. 1
Երևան, 1952
Առաջաբան
Առաջին մաս – ԱԾԱԿԱՆ
1. Գլուխ Ա. Ածականը լեզուներում
2. Գլուխ Բ. Ածականի համեմատության աստիճանները
Երկրորդ մաս – ԹՎԱԿԱՆ
1. Գլուխ Ա. Թվականներ
2. Գլուխ Բ. Թվականները հնդեվրոպական լեզուներում
3. Գլուխ Գ. Թվականների տեսակները
4. Հավելված - 1-ից մինչև 10 թվականները 680 լեզուներով
Ցանկեր
1. Լեզուների ցանկ
2. Համառոտագրությունների ցանկ
3. Նյութերի ցանկ
Հտ. 2
Երևան, 1954
Առաջաբան
ԴԵՐԱՆՈՒՆ
Գլուխ Ա. Դերանունն իբրև խոսքի մաս
1. Դերանունների ծագումը
2. Դերանունների դասակարգությունը
3. Դերանվան թիվը
4. Դերանվան սեռը
5. Շնչավոր և անշունչ սեռ
6. Ներառյալ և բացառյալ դեմք
7. Ներգործական և չեզոք դերանուն
8. Բացարձակ և խոնարհական ձև
9. Դերանվան դեմքը
Գլուխ Բ. Անձնական դերանուն
1. Անձնական դերանունների թվումը
2. Անձնական դերանունները հնդեվրոպականում
3. Անձնական դերանունները հին հայերենում
4. Անձնական դերանունները միջին հայերենում
5. Անձնական դերանունները բարբառներում
6. Անձնական դերանունները աշխարհաբարում
7. Անձնական դերանունների քաղաքավարական ձևերը
8. Անձնական դերանունները բայի հետ
9. Անձնական դերանունները բայի մեջ
10. Դերանունների սաստկական ձևը
Գլուխ Գ. Անդրադարձ դերանուն և փոխադարձ դերանուն
Գլուխ Դ. Ցուցական դերանուն
1. Ցուցական դերանունը զանազան լեզուներում
2. Ցուցականները հնդեվրոպական լեզուներում
3. Ցուցականները հայերենում
4. Հայերենի ցուցականների բացատրությունը
5. Ցուցականները միջին հայերենում
6. Ցուցականները բարբառներում
7. Ցուցականը աշխարհաբարում
Գլուխ Ե. Ստացական դերանուն
1. Ստացական դերանունը զանազան լեզուներում
2. Ստացական հոդ
3. Ստացականը հնդեվրոպական լեզվում
4. Ստացականը հին հայերենում
5. Ստացականը միջին հայերենում
6. Ստացականը բարբառներում
7. Ստացականը աշխարհաբարում
8. Ստացական ածականի կապը իր գոյականի հետ
9. Հոդերը հայերենուն
Գլուխ Զ. Հարցական դերանուն
Գլուխ Է. Անորոշ դերանուն
Գլուխ Ը. Հարաբերական դերանուն
1. Հարաբերականը զանազան լեզուներում
2. Հարաբերականը հնդեվրոպական լեզուներում
3. Հարաբերականը հայերենում
Գլուխ Թ. Դերանվանական հոլովում
Հավելված
Ցանկեր
Հտ. 3
Երևան, 1957
Լիակատար քերականության երրորդ հատորը
ԳՈՅԱԿԱՆ
Գլուխ Ա. Ձևաբանության վրա ընդհանրապես
Գլուխ Բ. Քերականական կարգեր
Գլուխ Գ. Խոսքի մասեր
Գլուխ Դ. Տոն կամ շեշտ իբրև ձևակ
Գլուխ Ե. Ձայնդարձ
1. Նախնական ծանոթություն
2. Ձայնդարձը հնդեվրոպական նախալեզվում
3. Ձայնդարձը հնդեվրոպական դուստր լեզուների մեջ
4. Ձայնդարձը հայերենում
Գլուխ Զ. Աճում
Գլուխ Է. Կրկնություն
1. Ընդհանուր տեղեկություն
2. Կրկնությունը հնդեվրոպական նախալեզվում
3. Կրկնությունը հայերենում
4. Հայերնի կրկնավորների քննությունը
Գլուխ Ը. Մասնիկների և վերջավորությունների գործածության մասին
Գլուխ Թ. Անվանական բուն
Գլուխ Ժ. Բարդություն
Գլուխ ԺԱ. Թիվ
Գլուխ ԺԲ. Սեռ
Գլուխ ԺԳ. Իգականի կազմությունը
Գլուխ ԺԴ. Հոլովում
1. Հոլովման և հոլովների մասին ընդհանրապես
2. Հոլովների թվումը
3. Հոլովումը հնդեվրոպական նախալեզվում
4. Ձայնդարձը հնդեվրոպական հոլովման մեջ
5. Տոնը հնդեվրոպական հոլովման մեջ
6. Հնդեվրոպական հոլովման ընդհանուր հորինվածությունը և ծագումը
7. Հոլովման տարբեր դրություններ
8. Հոլովման հետագա զարգացումը
Գլուխ ԺԵ. Հոլովումը հայերենում
1. Հնդեվրապական հոլովման ձևափոխությունը հայերենում
2. Ընդհանուր նկատողություններ հոլովման մասին
3. Երկակին հայերենում
4. Հայերենի հոլովական դրությունը
5. Հայերենի հոլովման հետագա զարգացումը
6. Հոլովումը միջին հայերենում
7. Հոլովները բարբառներում
8. Հոլովումը բարբառներում
9. Հոլովումը աշխարհաբարում
10. Հոգնակին միջին հայերենում
11. Հոգնակերտ մասնիկների ծագումը
12. Հոգնակին բարբառներում
13. Հոգնակին աշխարհաբարում
14. Հոգնակիի հոլովումը
15. Կրկնակ հոգնակի
16. Գրաբարաձև հոլովում
17. Կրկնակ հոլովում
18. Անեզական բառեր
19. Սղում և ամփոփում հոլովման և ածանցման մեջ
20. Ամփոփում
Գլուխ ԺԶ. ՀՈԴ
1. Ընդհանուր տեղեկություններ
2. Հոդը հայերենում
3. Հոդը բարբառներում
4. Հոդը աշխարհաբարում
Ցանկեր
Հտ. 4, գիրք Ա
Երևան, 1959
«Լիակատար քերականության» չորրորդ հատորի Ա գիրքը
ԲԱՅ
Գլուխ Ա. Բայի տարբերացումը գոյականից
Գլուխ Բ. Բայական կարգեր
1. Բայական կարգերի մասին ընդհանրապես
2. Բայի դեմքը
3. Բայի թիվը
4. Բայի եղանակները
5. Եղանակները հնդեվրոպականում
6. Բայի ժամանակները
7. Գոյականի ժամանակը
8. Բայական երևույթները
9. Բայական սեռը
Գլուխ Գ. Բայական բուն
1. Բայական բնի մասին ընդհանրապես
2. Բայական բների կազմությունը
Գլուխ Դ. Խոնարհում
1. Խոնարհումը ընդհանրապես և բայական ձևերի թվումը
2. Բայի տեսակները զանազան լեզուների մեջ
3. Բայական վերջավորությունների ծագումն ու զարգացումը
Գլուխ Ե. Բայը հնդեվրոպական լեզուներում
1. Բայական վերջավորությունները հնդեվրոպականում
2. Ձայնդարձը հնդեվրոպական խոնարհման մեջ
3. Տոնը հնդեվրոպական խոնարհման մեջ
4. Նախահավելված e
5. Հնդեվրոպական խոնարհման հետագա զարգացումը
Գլուխ Զ. Բայը հայերենում
1. Խոնարհումը հին հայերենում
2. Զարտուղություններ խոնարհման մեջ
3. Անկանոն բայեր
4. Պակասավոր բայեր
5. Անդեմ կամ միադեմ բայեր
6. Հայերենի բայական բների քննությունը և ծագումը
7. Հայերենի խոնարհման քննությունը և ծագումը
8. Անկանոն բայերի բացատրությունը
9. Բայական վերջավորությանց ծագումը
10. Միջին հայերենի խոնարհման քննությունն ու ծագումը
11. Խոնարհումը բարբառներում
12. Բարբառների խոնարհման քննությունը
Ցանկեր
Հտ. 4, գիրք Բ
Երևան, 1961
ԲԱՅ [շարունակություն]
Գլուխ Է. Խոնարհումը աշխարհաբարի մեջ
1. Աշխարհաբարի խոնարհման ընդհանուր նկարագիրը
2. Աշխարհաբարի խոնարհման ծագումն ու զարգացումը
3. Անկանոն և պակասավոր բայերը աշխարհաբարում
Գլուխ Ը. Էական կամ օժանդակ բայ
Գլուխ Թ. Բարդ և բաղադրյալ ժամանակներ
----- 1. Բարդ ժամանակներ
1) Սահմանական ներկա
2) Սահմանական ներկայի շարունակականը.
3) Սահմանականի անցյալ անկատարը
4) Սահմանականի անցյալ անկատարի շարունակականը
5) Ապառնի
6) Անցյալ ապառնի
7) Հրամայական
8) Հրամայական ժամանակ
9) Բարդ հրամայականի անցյալը
----- 2. Բաղադրյալ ժամանակներ
1) Սահմանական ներկա
2) Սահմանական անցյալ անկատար
3) Բաղադրյալ անցյալ կատարյալ
4) Բաղադրյալ անցյալ
5) Բաղադրյալ ապառնի և հարակից ձևեր
Գլուխ Ժ. Թեական և պատմողական եղանակներ
1. Թեական եղանակ
2. Պատմողական եղանակ
Գլուխ ԺԱ. Բայերի զանազան տեսակներ
1. Ածանցյալ բայեր
2. Անցողական բայ
3. Կրավորական բայ
4. Բացասական բայ
5. Հարցական բայ
6. Սաստկական բայ
7. Հաճախական բայ
8. Կրկնավոր բայեր
9. Հաստատական բայ
10. Բնաձայն բայեր
11. Օտար (փոխառյալ) բայեր
12. Անսովոր ածանցյալ բայեր
13. Հարգական խոնարհում
Հավելված
Ցանկեր
Հտ. 5
Երևան, 1965
Գլուխ Ա. ԴԵՐԲԱՅ
1. Դերբայ և աներևույթ ընդհանրապես
2. Դերբայը հնդեվրոպականում
3. Դերբայը հին հայերենում
4. Դերբայը միջին հայերենում
5. Դերբայը բարբառներում
6. Դերբայը աշխարհաբարում
Գլուխ Բ. ՆԱԽԴԻՐ ԵՎ ՆԱԽԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ
------ 1. Նախդիր
1) Նախդիրը հնդեվրոպականում
2) Նախդիրը հայերենում
------ 2. Նախադրություն
1) Գրաբարի նախադրությունները
2) Միջին հայերենի նախադրությունները
3) Նախադրությունները բարբառներւմ
4) Թուրքերենից փոխառյալ նախադրություններ
5) Աշխարհաբարի նախադրությունները
6) Նախադրությունների բացատրությունները
7) Նախադրությունների հոլովումը
8) Նախադրությունների խնդրառությունը
Գլուխ Գ. ՄԱԿԲԱՅ
1. Մակբայն ընդհանրապես
2. Մակբայների կազմությունը
3. Ածականն իբրև մակբայ
4. Մակբայների համեմատության աստիճանները
5. Բնաձայն մակբայներ
6. Կրկնավոր մակբայներ
7. Մակբայակերտ մասնիկներ
8. Գրաբարի մակբայները
9. Տեղական մակբայների հոլովական ձևերը
10. Հաստատական և ժխտական մակբայներ
11. Մակբայների բացատրությունը
12. Միջին հայերենի մակբայները
13. Մակբայները բարբառներում
14. Թրքերենից փոխառյալ մակբայներ
15. Աշխարհաբարի մակբայները
16. Մակբայների հոլովումը
Գլուխ Դ. ՇԱՂԿԱՊ
1. Գրաբարի շաղկապները
2. Միջին հայերենի շաղկապները
3. Շաղկապները բարբառներում
4. Թրքերենից փոխառյալ շաղկապներ
5. Շաղկապները աշխարհաբարում
Գլուխ Ե. ՁԱՅՆԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ձայնարկությունը լեզուներում
2. Գրաբարի ձայնարկությունները
3. Միջին հայերենի ձայնարկությունները
4. Բարբառների ձայնարկությունները
5. Թրքերենից փոխառյալ ձայնարկությունները
6. Աշխարհաբարի ձայնարկությունները
Գլուխ Զ. Բառիկներ
Ցանկեր
Հտ. 6
Երևան, 1971
Ձայնագիտություն - Մուտք
Մասն առաջին - ՁԱՅՆԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ
Գլուխ Ա. Ձայն
Գլուխ Բ. Ձայնական գործարաններ և նրանց գործունեությունը
Գլուխ Գ. Այբուբեն և տառադարձություն
Գլուխ Դ. Ուղղագրություն
Գլուխ Ե. Ձայնաբանական գործիքներ
Գլուխ Զ. Ձայների դասակարգությունը
Գլուխ Է. Ձայնավորներ
Գլուխ Ը. Կիսաձայններ
Գլուխ Թ. Բաղաձայններ
Գլուխ Ժ. Հնդեվրոպական նախալեզվի և հայերենի ձայնական դրությունը
Գլուխ ԺԱ. Ձայնախմբեր և վանկ
Գլուխ ԺԲ. Ձայնի բարձրությունը
Գլուխ ԺԳ. Ձայնի ուժգնությունը
Գլուխ ԺԴ. Ձայնի տևողությունը
Գլուխ ԺԵ. Ռիթմ և դադար
Գլուխ ԺԶ. Կետադրություն
Գլուխ ԺԷ. Համառոտագրություն
Մասն երկրորդ - ՁԱՅՆԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ
Գլուխ ԺԸ. Ձայնական փոփոխություններ
1. Ձայնական օրենք
2. Ձայնաբանական ոստումներ
3. Բացառություն
4. Ձայնափոխության վերադարձ
5. Ձայնական օրենքների ժամանակագրությունը
Գլուխ ԺԹ. Ձայնավորների ձայնափոխությունը
Գլուխ Ի. Կիսաձայնների և բաղաձայնների փոփոխությունը
Գլուխ ԻԱ. Հնդեվրոպական լեզուների ձայնափոխությունը
Գլուխ ԻԲ. Հայերենի ձայնափոխությունը
Գլուխ ԻԳ. Անմիջական և նմանողական ձայնափոխություններ
Գլուխ ԻԴ. Արտասանական թերություններ
Գլուխ ԻԵ. Ստուգաբանություն
Հավելված - Հայերեն բառերի տարբեր գրչություններ
[Հտ. 7] Իմաստաբանություն, բառաքննություն, շարահյուսություն
Խմբ.` պրոֆ. Էդ. Աղայան. Երևան, Երևանի համալսարանի հրատ., 2005
Հրաչյա Աճառյանի «Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի» մենագրության «Իմաստաբանություն, Բառաքննություն, Շարահյուսություն» հատորը
Իմաստաբանություն
Բառաքննություն
Հավելված
Շարահյուսություն
Ցանկեր
Բովանդակություն